ความเชื่อมโยงของแหล่งวัฒนธรรมท้องถิ่นตามแนวเส้นทางโบราณ เชียงราย-เชียงแสน

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาถึงความเชื่อมโยงของแหล่งวัฒนธรรมท้องถิ่นตามแนวเส้นทางโบราณระหว่างเมืองเชียงรายและเมืองเชียงแสน โดยการนำเอาเทคโนโลยีทางด้านระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ การสำรวจระยะไกล และแผนที่โบราณ มาใช้ในการวิเคราะห์หาแหล่งวัฒนธรรมท้องถิ่นในพื้นที่ดังกล่าว ตลอดจนถึงการวิเคราะห์ความเชื่อมโยงของแหล่งวัฒนธรรมท้องถิ่นที่มีมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันซึ่งผ่านการเปลี่ยนแปลงมาอย่างยาวนาน รวมถึงการนำข้อมูลที่ได้จากศึกษาไปพัฒนาเป็นฐานข้อมูลและแผนที่ทางด้านวัฒนธรรมท้องถิ่น

            จากผลการศึกษา พบว่าเส้นทางระหว่างเมืองเชียงรายและเมืองเชียงแสนเป็นเส้นทางที่มีความสำคัญไม่ว่าจะเป็นด้านความสัมพันธ์ทางการค้า การเมือง การใช้เดินทัพยามศึกสงคราม ก่อให้การตั้งถิ่นฐานของชุมชนต่าง ๆ และเกิดแหล่งวัฒนธรรมท้องถิ่น ศาสนสถานและแหล่งโบราณคดีทางประวัติศาสตร์ ที่มีประวัติความเป็นมาเกี่ยวข้องการประวัติศาสตร์บ้านเมืองในแต่ละยุคสมัย มีความสำคัญในฐานะที่เป็นสถานที่เรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และการพัฒนาบ้านเมือง รวมทั้งเป็นศูนย์กลางความศรัทธาความเชื่อและวัฒนธรรมประเพณี ประเพณีที่สำคัญต่างๆ จะถูกจัดขึ้นในแต่ละเดือนตลอดปีตามปฏิทินล้านนา บางประเพณีก็เป็นที่รู้จักแพร่หลายไปทั่วโลก บางประเพณีก็ถูกปรับเปลี่ยนให้เข้าบริบทของพื้นที่และยุคสมัย ทำให้กลายเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่นและมีเสน่ห์ที่น่าดึงดูด ตลอดจนศิลปหัตถกรรมและภูมิปัญญาที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตของคนในชุมชน มีการสืบต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่นหลากหลายรูปแบบ ทั้งที่เป็นการสืบทอดโดยระบบครอบครัว ถ่ายทอดโดยผ่านระบบครูและศิษย์ หรือถ่ายทอดผ่านการศึกษาในวัด ฯลฯ ซึ่งล้วนแต่เป็นปัจจัยที่ทำให้ศิลปหัตถกรรมและภูมิปัญญา สามารถดำรงอยู่ได้จนถึงปัจจุบัน แต่ท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงของสังคมและวิถีชีวิต จึงทำให้การสืบทอดศิลปวัฒนธรรมเหล่านี้มีความเปลี่ยนแปลงไปจากอดีตและส่งผลให้องค์ความรู้ ภูมิปัญญาเหล่านั้น เกิดการเปลี่ยนแปลง ปรับเปลี่ยนและพัฒนาทั้งรูปแบบทางศิลปะ กระบวนการผลิต และการจัดการให้เข้ากับกลไกตลาด เพื่อตอบสนองความต้องการของคนในสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป

            “ชื่อบ้านนามเมือง" หรือ”ภูมินาม” แสดงให้เห็นความเชื่อมโยงบริบทของชุมชนที่มีความสัมพันธ์กับพื้นที่ทั้งในอดีตและถึงปัจจุบัน ทั้งในด้านของลักษณะทางกายภาพ เช่น ภูมิประเทศ ภูมิอากาศ พรรณพืช และพรรณสัตว์ เป็นต้น ตลอดจนสภาพสังคมและวัฒนธรรมของคนในท้องถิ่นที่มีความเกี่ยวข้องหรือเชื่อมโยงกันมาตั้งแต่ในอดีต วิถีชีวิต ความเชื่อ ค่านิยม อาชีพ ตำนาน และประวัติศาสตร์ท้องถิ่น โดยภูมินามของหมู่บ้านตามแนวเส้นทางระหว่างเชียงรายและเมืองเชียงแสน สามารถจำแนกออกเป็น 7 ด้าน ได้แก่ 1) ภูมินามตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ 2) ภูมินามตามพรรณพืชพรรณสัตว์ 3) ภูมินามตามประวัติศาสตร์ท้องถิ่น 4) ภูมินามตามตำนานและนิทานพื้นบ้าน 5) ภูมินามตามวิถีชีวิตของผู้คนในท้องถิ่น 6) ภูมินามตามความเชื่อและค่านิยม และ7) ภูมินามตามลักษณะทางการปกครอง