วิเคราะห์กระบวนการของขันธ์ 5 ตามหลักพุทธญาณวิทยา

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษากระบวนการของขันธ์ 5 ในพุทธปรัชญา 2) ศึกษาหลักพุทธญาณวิทยาที่สัมพันธ์กับกระบวนการของขันธ์ 5 และ 3) วิเคราะห์กระบวนการของขันธ์ 5 ตามหลักพุทธญาณวิทยา ซึ่งเป็นการวิจัยเชิงเอกสาร โดยการศึกษาจากพระไตรปิฎก งานวิทยานิพนธ์ที่เกี่ยวข้องกับขันธ์ 5 และงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ใช้วิธีการวิเคราะห์ข้อมูลด้วยการใช้เหตุผลและให้เหตุผล แล้วนำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีการวิเคราะห์เชิงพรรณนา
ผลการวิจัยพบว่า
1. กระบวนการของขันธ์ 5 ในพุทธปรัชญา พบว่า ขันธ์ 5 เป็นการรวมส่วนประกอบของกระบวนการแห่งชีวิต ได้แก่ กาย ความรู้สึก ความจำได้หมายรู้ สิ่งปรุงแต่ง ความรู้แจ้ง หรือเรียกอีกอย่างว่า รูปกับนาม ขันธ์ 5 มีความสำคัญในแง่เป็นลักษณะที่นำไปสู่การพิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริง เพื่อให้ชีวิตหลุดพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิดในวัฏสสาร
2. หลักพุทธญาณวิทยาที่สัมพันธ์กับกระบวนการของขันธ์ 5 พบว่า ได้แก่ รูปขันธ์ก่อให้เกิดความรู้เชิงรูปธรรม คือ ธาตุ 4 ส่วนอีก 4 ขันธ์ก่อให้เกิดความรู้เชิงนามธรรม ได้แก่ เวทนาขันธ์ คือ ธรรมชาติแห่งการเสวยอารมณ์ที่เป็นไปในกาย สัญญาขันธ์ คือ ความรู้อาการและเครื่องหมายต่างๆ ที่ถูกรู้ได้โดยอาศัยอายตนะทั้ง 6 สังขารขันธ์ คือ ความรู้ในเจตนาเป็นตัวนำตกแต่งจิตให้ดีหรือชั่ว วิญญาณขันธ์ คือ ความรู้แจ้งในอารมณ์ทางประสาทสัมผัสทั้ง 5 และทางใจ
3. เมื่อนำหลักพุทธญาณวิทยาไปวิเคราะห์กระบวนการของขันธ์แล้ว ทำให้ทราบว่า สรรพสิ่งล้วนเกิดมาจากการปรุงแต่งหรือประกอบขึ้นจากธาตุทั้ง 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ และยังมีองค์ประกอบอีก 4 อย่าง คือ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ โดยที่เวทนาเป็นแดนก่อให้เกิดความรู้ในเรื่องความรู้สึกสุข สัญญา เป็นแดนก่อให้เกิดความรู้เกี่ยวกับระบบความจำ สังขาร เป็นแดนก่อให้เกิดความเกี่ยวกับตัวตน และวิญญาณ เป็นแดนก่อให้เกิดความรู้แจ้งในอารมณ์มีจักขุวิญญาณ เป็นต้น