ศึกษาวิเคราะห์เกณฑ์ตัดสินอสังขตธรรมในพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ ศึกษาเกี่ยวกับความหมาย ลักษณะ จำนวน และเกณฑ์ตัดสินอสังขตธรรม ในพระพุทธศาสนา จากการศึกษาพบว่า อสังขตธรรม ในพระวินัยปิฎก อสังขตธรรม มี 2 อย่าง คือ พระนิพพานและบัญญัติ หรืออสังขตธรรมที่มีอยู่จริงกับอสังขตธรรมที่ไม่มีอยู่จริง ในพระสุตตันตปิฎก มี 3 กลุ่มความหมาย คือ ความสิ้นกิเลสทั้ง 3 ประการที่เป็นมูลรากของอกุศลทั้งหลาย ได้แก่ กลุ่มที่ 1) ความสิ้นโลภะ โทสะ โมหะ กลุ่มที่ 2) สภาวธรรมที่ไม่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง และกลุ่มที่ 3) สภาวธรรมที่ไม่เปลี่ยนแปลง ในพระอภิธรรมปิฎก มีหลักฐานการถกเถียงกันเกี่ยวกับจำนวนของอสังขตธรรม และปัญหานั้นก็ยังไม่มีข้อยุติที่ชัดเจนจนถึงทุกวันนี้ เพราะไม่มีหลักฐานของพระสงฆ์ที่มีความเห็นว่า อสังขตธรรมมีหลายอย่าง ได้แต่นำเอาลักษณะของอสังขตธรรมที่ปรากฏในพระไตรปิฎก มาเป็นบทตั้งแล้วค้นหาคำตอบโดยนำเอาสิ่งที่พระสงฆ์ฝ่ายที่ลงมติว่าเป็นอสังขตธรรมมาเปรียบเทียบกับลักษณะของอสังขตธรรมดังกล่าว ถ้าเปรียบเทียบกันได้ สมเหตุสมผลก็สรุปว่า สิ่งนั้นเป็นอสังขตธรรม คือ สิ่งใดก็ตามที่มีลักษณะของอสังขตธรรมตามที่ปรากฏในพระไตรปิฎก จัดเป็นอสังขตธรรมทั้งหมด แต่เท่าที่ได้ศึกษาเพื่อค้นหาคำตอบ พบว่า อสังขตธรรมมี 4 ประเภท คือ 1) ประเภทที่มีอยู่จริง ได้แก่ พระนิพพาน 2) ประเภทที่ไม่มีอยู่จริง ได้แก่ บัญญัติ 3) ประเภทที่เป็น กฎธรรมชาติ ได้แก่ กฎของนิยาม กฎของปฏิจจสมุปบาทและกฎของอริยสัจ 4) ประเภทพิเศษ ได้แก่ อากาส
ส่วนเกณฑ์ตัดสินอสังขตธรรม มีอยู่ 4 อย่าง คือ 1) ความสิ้นกิเลส หรือการไม่ถูกปัจจัยคือกิเลสปรุงแต่ง 2) การไม่เป็นไปในกาลทั้ง 3 หรือการไม่เปลี่ยนแปลงในกาลทั้ง 3 คือ อดีต ปัจจุบัน และอนาคต 3) การไม่ถูกปัจจัยต่างๆ คือ กรรม เหตุ และฤดู ปรุงแต่งหรือสร้างขึ้น และ 4) การไม่ถูกปัจจัยต่างๆ ปรุงแต่งโดยสิ่งนั้นอาจเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงหรือไม่มีอยู่จริงก็ได้