การจัดการวัสดุเหลือใช้เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่อง การจัดการวัสดุเหลือใช้ชุมชนในครั้งนี้ เป็นการวิจัยประยุกต์ด้วยเทคนิคการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม เพื่อศึกษาองค์ประกอบของมูลฝอยชุมชน พฤติกรรมการจัดการขยะ และการใช้ประโยชน์จากวัสดุเหลือใช้ ระบบรวบรวมและจัดเก็บมูลฝอยชุมชนโดยรอบมหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา และเสนอแนวทางการจัดการวัสดุเหลือใช้ให้เหมาะสมกับชุมชน กลุ่มตัวอย่างในการสำรวจประกอบด้วย ชุมชนในแขวงหิรัญรูจี เขตธนบุรี กรุงเทพฯ 9 ชุมชน จำนวน 309 คน กลุ่มผู้ค้นหา-รับซื้อขยะ  รีไซเคิล (รถซาเล้ง) 4 ราย และตัวแทนกลุ่มพนักงานฝ่ายรักษาความสะอาด สำนักงานเขตธนบุรี จากบริเวณจุดรวบรวมขยะรวม 3 แห่ง จำนวน 3 คน กลุ่มตัวอย่างการสัมภาษณ์เชิงลึกจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียและกรรมการจาก 6 ชุมชน ๆ ละ 6 คน รวม 36 คน และกลุ่มตัวอย่างกิจกรรมการถ่ายทอดให้กับบุคลากรและนักเรียนโรงเรียนสหบำรุงวิทยา จำนวน 35 คน ทำการแยกองค์ประกอบขยะ 3 จุด ๆ ละ 3 ครั้ง การเปิดเวทีชาวบ้าน และสนทนากลุ่ม (Focus Group) กับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียรวม 6 ครั้ง การสำรวจและออกแบบพื้นที่รวบรวม/จัดเก็บวัสดุเหลือใช้ชุมชนต้นแบบ สื่อรณรงค์ และการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการ เครื่องมือประกอบด้วย อุปกรณ์แยกองค์ประกอบขยะด้วยเทคนิค Quartering แบบสอบถาม แบบสัมภาษณ์เชิงลึก และเวทีชาวบ้าน ตรวจสอบความเที่ยงตรงเชิงเนื้อหา (Content Validity)  ทำการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ ด้วยสถิติพรรณนา ตัวทดสอบ t และการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา (Content Analysis)

ผลการวิจัย พบว่า องค์ประกอบของวัสดุเหลือใช้ชุมชนโดยรอบเฉลี่ยร้อยละ 15 เป็นขยะรีไซเคิลซึ่งส่วนใหญ่เป็นพลาสติก แก้ว และกระดาษ ตามลำดับ รวบรวมและจัดเก็บโดยรถบรรทุกอัดท้ายไฮโดรลิกส์ของ กรุงเทพมหานคร จำนวน 3 จุด คือ 1) บริเวณมหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา 2) บริเวณศาลเจ้าฯ สี่แยกบ้านแขก และ 3) บริเวณวัดใหญ่ศรีสุพรรณ บางส่วนจะมีซาเล้งรวบรวมไปอีกประมาณร้อยละ 5  ชุมชนส่วนใหญ่มีความรู้ความเข้าใจถึงความจำเป็นของการจัดการขยะมูลฝอยที่ต้นทาง และยินดีเข้าร่วมหากมีหน่วยงานเข้ามาสำรวจและพัฒนากระบวนการที่สร้างมูลค่าให้เกิดขึ้นอย่างเป็นรูปธรรม โดยพบแนวทางการดำเนินงานที่เหมาะสมประกอบด้วย กิจกรรมการคัดแยกขยะรีไซเคิล กิจกรรมสิ่งประดิษฐ์จากขยะทั่วไป และกิจกรรมธนาคารขยะรีไซเคิล ซึ่งต้องอาศัยกระบวนการมีส่วนร่วม กระบวนการประชาสัมพันธ์ กระบวนการให้ความรู้ กระบวนการดำเนินงาน และกระบวนการติดตามประเมินผล โดยมีผลตอบแทนที่ประเมินจากปริมาณและองค์ประกอบของวัสดุรีไซเคิลรวมทุกชุมชนประมาณ 750 บาท/วัน ส่วนชุมชนอื่น ๆ จะใช้ระบบนัดหมายและติดต่อให้ผู้ประกอบการภายนอกมารับซื้อ ทั้งนี้สามารถเตรียมการจัดตั้งสถานที่รวบรวมได้จำนวน 2 แห่ง ผลการจัดอบรมเชิงปฎิบัติการเพื่อถ่ายทอดแนวทางการจัดการวัสดุรีไซเคิลชุมชนตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง พบว่า มีผลสัมฤทธิ์เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p< 0.05) โดยสามารถจัดตั้งคณะกรรมการจัดการขยะรีไซเคิลชุมชนวัดประดิษฐารามและดำเนินกิจกรรมให้สอดคล้องกับตามคู่มือที่พัฒนาขึ้น จากการติดตามผลการดำเนินงานสามารถลดปริมาณขยะต้นทางที่ต้องนำไปกำจัดจากกลุ่มครัวเรือนนำร่องลงได้ประมาณร้อยละ 50