มหานครนิพพานในวรรณกรรมพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1. เพื่อศึกษาประวัติและเนื้อหาสาระสำคัญ 2. เปรียบเทียบความคิดทางปรัชญาเรื่องนิพพานในฐานะของอัตตาและอนัตตา 3. วิเคราะห์ความสัมพันธ์ของแนวคิดเรื่องนิพพานในฐานะของอัตตาและมหานครนิพพานในวรรณกรรมพุทธศาสนาสมัยหลังกับนิพพานที่ปรากฏในคัมภีร์มิลินทปัญหาวิสุทธิมรรค และมูลมัธยมกการิกาของ นาคารชุน ผลการศึกษาพบว่า 1. ด้านประวัติและสาระทั้งสามคัมภีร์แต่งขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 3-18 โดยมีสาระสำคัญกล่าวถึงหลักอภิปรัชญาและนิพพานตามแนวคิดพุทธศาสนาในสมัยนั้น 2. ด้านการเปรียบเทียบปรัชญาทั้งสามคัมภีร์มีการพัฒนาความคิดมาจากพุทธศาสนาแบบดั้งเดิมที่ยึดหลักอนัตตา ซึ่งเป็นหลักธรรมที่ขัดแย้งกับความเชื่อเรื่อง อัตตา หรือ อาตมัน โดยมีหลักการว่า การพ้นทุกข์ (นิพพาน), การดับทุกข์ (นิโรธ) และ ของว่างในจักรวาล (อวกาศ) มีสภาวะไม่มีที่สิ้นสุดไม่อาจคำนวณได้สิ่งเหล่านี้เรียกว่า อสังขตธรรม เพียงแต่ในมูลมัธยมกการิกาของนาคารชุนอธิบายว่า ความว่างเปล่า (สุญญตา) เพื่อปฏิเสธให้เห็นว่า แม้แต่อสังขตธรรมก็ไม่ควรเอาอัตตาของฮินดูเข้ามาเกี่ยวข้อง 3. วิเคราะห์ความสัมพันธ์ของแนวคิดเรื่องนิพพาน แสดงให้เห็นว่าเรื่องมหานิพพานนครธรรมนี้ปรากฏในวรรณกรรมไทยที่เก่าแก่คือไตรภูมิพระร่วง ได้สะท้อนภาพความคิดของคนไทยในสมัยสุโขทัยนั้นเช่นเดียวกับความเชื่อในคัมภีร์พุทธศาสนาในชั้นหลังเช่น อนาคตวงศ์ อาพาธสูตรบางสำนวน เป็นต้น ที่กล่าวถึงมหานครนิพพานที่มีสภาพเหมือนสวรรค์ไว้อย่างเด่นชัดเพื่อให้ชาวไทยเห็นภาพเป็นรูปธรรมชัดเจนขึ้นซึ่งเป็นการผนวกความเชื่อเรื่องอัตตาของศาสนาฮินดูเข้ามาในพุทธศาสนาอย่างไม่ตั้งใจ อันเป็นที่มาของความคิดเรื่องนิพพานเป็นอัตตาภายในสังคมไทยปัจจุบัน