การศึกษาวิเคราะห์สติปัฏฐาน 4 ในอานาปานสติ

บทคัดย่อ

             การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาอานาปานสติที่ปรากฏอยู่ในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) ศึกษาสติปัฏฐาน 4 ที่ปรากฏอยู่ในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และ 3) ศึกษาวิเคราะห์สติปัฏฐาน 4 ในอานาปานสติที่ปรากฏอยู่ในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งเน้นการวิจัยทางเอกสาร โดยศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา ปกรณ์วิเสส หนังสือ ตำรา บทความ เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง วิเคราะห์ข้อมูล แล้วนำเสนอผลการวิจัยในรูปแบบของการพรรณนาวิเคราะห์ ตามวัตถุประสงค์การวิจัย
             ผลการวิจัยพบว่า
             1. อานาปานสติเป็นกรรมฐานที่สำคัญในพระพุทธศาสนา พระพุทธเจ้าทรงปฏิบัติมากที่สุด แม้ในคืนตรัสรู้พระองค์ก็ทรงเจริญกรรมฐานนี้ อานาปานสติเป็นกระบวนการพัฒนาจิตที่ส่งผลโดยตรงต่อคุณภาพชีวิตทั้งร่างกายและจิตใจ พระพุทธองค์ทรงแสดงอานาปานสติไว้หลายสูตรในพระไตรปิฎกที่สมบูรณ์อยู่ในอานาปานสติสูตร อานาปานสติเมื่อเจริญให้มากย่อมทำสติปัฏฐาน 4 โพชฌงค์ 7 วิชชาและวิมุตติให้สมบูรณ์
             2. สติปัฏฐาน 4 คือการระลึกรู้ในฐานทั้ง 4 เป็นทางเอก เพื่อความบริสุทธิ์หมดจด ดับความทุกข์และโทมนัส บรรลุนิพพาน หลักการในเจริญสติปัฏฐาน 4 คือ มีความเพียร มีสติ มีสัมปชัญญะ มี 4 หมวด คือ 1) กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน 2) เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน 3) จิตตานุปัสสนาสติปัฏ และ 4) ธัมมานุปัสนาสติปัฏฐาน เมื่อผู้ปฏิบัติเกิดปัญญาเห็นพระไตรลักษณ์ และปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น บรรลุมรรค ผล นิพพาน อันเป็นภาวะที่หลุดพ้นจากกองทุกข์ทั้งปวงในที่สุด
              3. อานาปานสติเมื่อปฏิบัติให้มากย่อมทำสติปัฏฐาน 4 ให้สมบูรณ์ด้วย อานาปานสติมีอารมณ์ 16 ขั้น 4 หมวด หมวดที่ 1 รู้ลมหายใจยาว สั้น ลมปรุงแต่งร่างกาย ทำลมปรุงแต่งร่างกายให้ระงับ มีความเพียร มีสติ มีสัมปชัญญะ พิจารณาลมหายใจเข้าออกและความรู้สึกที่รู้ลมเป็นไตรลักษณ์ ลมหายใจเป็นกายอย่างหนึ่งในกายทั้งหลายจัดเป็นกายานุปัสสนา หมวดที่ 2 รู้ปีติ รู้สุข รู้ปีติและสุขปรุงแต่งจิต ทำปีติและสุขที่ปรุงจิตให้ระงับ มีความเพียร มีสติ มีสัมปชัญญะ พิจารณาลมหายใจเข้าออกที่ละเอียด และปีติ สุข ที่เกิดจากลม เป็นไตรลักษณ์ การใส่ใจในลมหายใจเป็นเวทนาอย่างหนึ่งในเวทนาทั้งหลาย จัดเป็นเวทนานุปัสนา หมวดที่ 3 รู้จิต ทำจิตให้ปราโมทย์ ทำจิตให้ตั้งมั่น ปล่อยจิต มีความเพียร มีสติ มีสัมปชัญญะ พิจารณาลมหายใจเข้าออกและจิตที่มีลักษณะและอาการต่าง ๆ เป็นไตรลักษณ์ อานาปานสติไม่มีแก่คนที่หลงลืม ไม่มีสติ สัมปชัญญะ จัดเป็นจิตตานุปัสสนา หมวดที่ 4 เห็นความไม่เที่ยง ความจางคลาย ความดับ ความสลัดคืน มีความเพียร มีสติ มีสัมปชัญญะ พิจารณาลมหายใจเข้าออกและสิ่งที่ปรุงแต่งจิต รูปนาม หรือขันธ์ 5 เป็นไตรลักษณ์ การเข้าไปเพ่งเห็นการละความพอใจและความไม่พอใจด้วยปัญญา จัดเป็นธัมมานุปัสสนา