การจัดการศึกษาไทยในยุคหลังสมัยใหม่: การวิเคราะห์อำนาจและความรู้ผ่านกรอบแนวคิดของ Michel Foucault
คำสำคัญ:
การจัดการศึกษา, ยุคหลังสมัยใหม่, ความหลากหลายทางการเรียนรู้, การเปลี่ยนแปลงทางสังคม, การศึกษาไทยบทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ระบบการศึกษาไทยภายใต้บริบทของยุคหลังโควิด-19 โดยใช้กรอบแนวคิดเรื่องอำนาจและความรู้ของ Michel Foucault เพื่อศึกษาผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างในด้านสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และเทคโนโลยี ที่มีต่อการจัดการศึกษาในระดับนโยบาย หลักสูตร และห้องเรียน แนวคิดหลักของบทความชี้ให้เห็นว่าระบบการศึกษาไทยยังคงถูกครอบงำด้วยกลไกอำนาจกลาง การผลิตซ้ำความรู้ที่จำกัด และระเบียบวินัยแบบสมัยใหม่ที่ฝังอยู่ในกระบวนการเรียนรู้และการประเมิน ผลการศึกษาแบ่งการวิเคราะห์ออกเป็น 4 ด้านสำคัญ ได้แก่ 1) ผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างต่อระบบการศึกษาไทย 2) การวิพากษ์นโยบายและหลักสูตรในฐานะเครื่องมือของอำนาจ 3) การจัดการเรียนการสอนในห้องเรียนภายใต้ระเบียบวินัยแบบสมัยใหม่ และ 4) แนวทางการจัดการศึกษาที่ส่งเสริมความรู้ทางเลือกและเสียงชายขอบ ข้อค้นพบสำคัญชี้ว่า การเปิดพื้นที่ให้กับความหลากหลายของอัตลักษณ์และชุดความรู้ที่แตกต่าง จะช่วยปลดเปลื้องการศึกษาจากการควบคุมเชิงอำนาจ และนำไปสู่ระบบที่ยืดหยุ่นเป็นพหุนิยม และตอบสนองต่อพลวัตของโลกยุคใหม่ได้อย่างแท้จริง บทความเสนอให้มีการออกแบบนโยบายและหลักสูตรใหม่ที่เปิดกว้างต่อความรู้หลายชุด และสร้างการศึกษาในฐานะพื้นที่แห่งความหมายของทุกคน
เอกสารอ้างอิง
กระทรวงศึกษาธิการ. (2560). หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560). กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน.
กระทรวงศึกษาธิการ. (2567). รายงานผลการดำเนินงานตามนโยบายของรัฐด้านการศึกษา ปีงบประมาณ พ.ศ. 2567. สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ.
ธนารักษ์ สารเขื่อนแก้ว และขัณธ์ชัย อธิเกียรติ (2566). การจัดการศึกษายุคใหม่ภายใต้แนวคิด Postmodernism. วารสารการบริหารนิติบุคคลและนวัตกรรมท้องถิ่น, 9(7), 609–619.
นาวิน พิชญวิศิษฏ์กุล. (2560). ปรัชญาหลังนวยุค : อะไร อย่างไร และทำไม. วารสารปรัชญาปริทรรศน์, 22(1), 147-155.
ประโยชน์ ส่งกลิ่น. (2561). ปรัชญาการเมืองยุคหลังสมัยใหม่. มหาสารคาม: อภิชาติการพิมพ์.
พิชยาภัสสร์ พิพัฒนกุล, ยุทธศักดิ์ อารักษ์กิจสกุล, ภิญญาพัชร์ ชำนาญคำ และสุภาวดี คชนูด. (2566). บทบาทของรัฐกับปัญหาระบบการศึกษาของไทย: การตอกย้ำโอกาสที่ถูกจำกัด - ปมความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาของเด็กนอกระบบในการศึกษาต่อมหาวิทยาลัย. วารสารเทคโนโลยีภาคใต้, 16(2), 130–141.
ศูนย์ดำเนินงาน PISA แห่งชาติ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2567). ผลการประเมิน PISA 2022: บทสรุปสำหรับผู้บริหาร.
สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ (องค์การมหาชน). (2567). รายงานสรุปผลการทดสอบ O-NET ม.3 ปีการศึกษา 2567.
สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา. (2560). แผนการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2560–2579. กรุงเทพฯ: พริกหวานการพิมพ์.
สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2565). แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 13 (พ.ศ. 2566–2570). ราชกิจจานุเบกษา, เล่ม 139 ตอนพิเศษ 258 ง, 1 พฤศจิกายน 2565.
สุพัตรา สันติรุ่งโรจน์. (2567). การเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างของสังคมในยุคดิจิทัล: ความท้าทายและโอกาส. วารสารนวัตกรรมสังคมศาสตร์, 1(2), 32-44.
อรวรรณ นิ่มตลุง และนันทิยา ทองหล่อ. (2568). บทบาท PISA ในการส่งเสริมสมรรถนะการอยู่ในสังคมโลกของนักเรียนไทย สู่การพัฒนาการศึกษาอย่างยั่งยืน. Journal of Buddhist Education and Research (JBER), 11(1), 141–152. สืบค้นเมื่อ 1 สิงหาคม 2568, จาก https://so06.tci-thaijo.org/index.php/jber/article/view/280888
Dickens, D. R., & A. Fontana (1994). Postmodernism and Social Inquiry. New York: Guilford Publications.
Foucault, M. (1970). The archaeology of knowledge. Social Science Information, 9(1), 175-185. https://doi.org/10.1177/053901847000900108
Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison. London: Vintage Books.
Foucault, M. (1980). Power/knowledge: Selected Interviews & Other Writings 1972-1977. New York: Pantheon Books.
Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York: Seabury Press.
International Commission on the Futures of Education. (2021). Reimagining our futures together: A new social contract for education. UNESCO. https://doi.org/10.54675/ASRB4722
Kayumova, S., & Dou, R. (2022). Equity and justice in science education: Toward a pluriverse of multiple identities and onto‐epistemologies. Science Education, 106(5), 1097-1117. https://doi.org/10.1002/sce.21750.
Roth, J. (1992). Foucault and Education: Disciplines and Knowledge. American Educational Research Journal, 29(4), 683-694. https://doi.org/10.5860/choice.28-4002.
Rowan, L., Bourke, T., L’Estrange, L., Brownlee, L., Ryan, M., Walker, S., & Churchward, P. (2020). How Does Initial Teacher Education Research Frame the Challenge of Preparing Future Teachers for Student Diversity in Schools? A Systematic Review of Literature. Review of Educational Research, 91, 112 - 158. https://doi.org/10.3102/0034654320979171.
Stock, N. (2020). The postmodern condition: a report on knowledge. Educational Review, 72, 404 - 404. https://doi.org/10.1080/00131911.2020.1746562.
Treve, M. (2025). Pluralism and the culture of education in Thailand: A bibliometric analysis. Policy Futures in Education. https://doi.org/10.1177/14782103251323089.
UNESCO, UNICEF, & World Bank. (2021). The state of the global education crisis: A path to recovery. Retrieved August 1, 2025, from https://www.worldbank.org/en/topic/education/publication/the-state-of-the-global-education-crisis-a-path-to-recovery
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารสหวิทยาการ
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความทัศนะ ข้อคิดเห็น ภาพที่ปรากฏ ในวารสารเล่มนี้เป็นความคิดเห็นส่วนตัวของผู้เขียน บรรณาธิการและกองบรรณาธิการไม่จำเป็นต้องเห็นพ้องด้วย และไม่ถือเป็นความรับผิดชอบ ลิขสิทธิ์เป็นของผู้เขียนและวิทยาลัยสหวิทยาการ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ การตีพิมพ์ชื่อต้องได้รับอนุญาตจากผู้เขียน และวิทยาลัยสหวิทยาการโดยตรง และเป็นลายลักษณ์อักษร
