การสื่อสารเพื่อรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยอง ตำบลมะกอก อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน

บทคัดย่อ

        การวิจัยการสื่อสารเพื่อรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยอง ตำบลมะกอก อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน มีวัตถุประสงค์ คือ 1) เพื่อศึกษาสถานภาพของวัฒนธรรมไทยองใน ตำบลมะกอก ช่วงก่อน และหลัง การรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยอง  2) เพื่อศึกษาการสื่อสารในการรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยองใน ตำบลมะกอก และ 3) เพื่อศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อการรื้อฟื้น และสืบทอดวัฒนธรรมไทยองใน ตำบลมะกอก งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ใช้กระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research : PAR)  เป็นกลไกในการดำเนินงาน ร่วมกับการใช้กระบวนการ และเครื่องมือบางส่วนของ “งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น” (Community Based Research : CBR) ในการวิจัย โดยศึกษาผ่านประเด็นที่ชุมชนเลือกคือ “การห้อยโคมยี่ปิง” ของคนไทยอง บ้านมะกอก

        ผลการวิจัยพบว่าสถานภาพของวัฒนธรรมไทยองประเด็น “การห้อยโคมยี่ปิง” ช่วงก่อนการวิจัยอยู่ในสภาพ “กำลังพิการหรือกำลังบกพร่อง” และคาบเกี่ยวกับ “ใกล้สูญหาย” กลยุทธ์ที่ทำคือ “ฟื้นฟูหรือรื้อฟื้นประเพณีนี้” โดย ค้นหาคุณค่าและความหมาย ฝึกทำโคม สื่อสารคุณค่าและความหมายของวัฒนธรรมแก่คนในชุมชนได้รับรู้และเข้าใจ หลังกระบวนการวิจัยพบว่า ในหมู่บ้านมีคนทำโคมเป็น 11 คน และสามารถทำขายได้ และเข้าใจความหมายของวัฒนธรรมมากขึ้น ทำให้สถานภาพของวัฒนธรรมขยับเป็น “ดำรงอยู่อยู่แบบเดิมไม่ได้” ต้องปรับประยุกต์ให้เข้ากับความเปลี่ยนแปลงของยุคสมัยและสืบทอดโดยการสื่อสารแบบมีส่วนร่วมอย่างต่อเนื่อง

        การสื่อสารเพื่อรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยองในประเด็น “การห้อยโคมยี่ปิง” พบว่าต้องใช้กลยุทธ์ “อนุรักษ์/รื้อฟื้น/ฟื้นฟู” โดยการสื่อสารอย่างมีส่วนร่วม คือ 1) ร่วมกันสืบค้นข้อมูลคุณค่าและความหมาย 2) ร่วมผลิตสื่อโดยเป็นผู้แสดงในสื่อนั้น 3) ร่วมตรวจสอบเนื้อหาและรูปแบบสื่อ 4) ร่วมวางเผยการเผยแพร่และเลือกสื่อในชุมชนให้เหมาะสม

        ปัจจัยที่ส่งผลต่อการรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยอง ได้แก่ 1) ปัจจัยที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงและเกิดการรื้อฟื้นและสืบทอดวัฒนธรรมไทยอง คือ 1.1) ปัจจัยในกระบวนการสื่อสาร 1.2) ปัจจัยนอกมิติการสื่อสาร ได้แก่ “บริบทชุมชน” คือ ผู้นำชุมชน และ การสื่อสารภายในชุมชน อีกทั้งมี “ต้นทุนทางวัฒนธรรม” ที่เป็นทุนบุคคล รวมถึง “การเมืองและนโยบายท่องเที่ยวภาครัฐ” และ “เทคโนโลยีการสื่อสาร” ซึ่งปัจจัยด้านเทคโนโลยีทางการสื่อสารเป็นทั้งปัจจัยด้านบวกและด้านลบ อีกทั้งมีปัจจัยทางด้านศึกษาด้วย 2) ปัจจัยด้านศักยภาพการต่อสู้ของวัฒนธรรม เนื่องจาก “โคมเป็นสื่อวัตถุ” ต้องขับเคลื่อนด้วยคนที่เข้าใจ จึงต้องสร้างศักยภาพ ความรู้ความเข้าใจ รวมถึงศักยภาพการสื่อสาร ให้แก่ “คนในชุมชน” ให้เกิดการถ่ายทอดไปยังคนรุ่นหลังได้
อีกประการหนึ่งคือ “ความยาก-ง่าย” ของวัฒนธรรม

        นอกจากนี้ยังพบว่า ในกระบวนการวิจัยมี “นวัตกรรมทางสังคม” เกิดในชุมชนบ้านมะกอก 3 รูปแบบ คือ 1) นวัตกรรมกระบวนการวิจัยเพื่อแก้ไขปัญหาภายในชุมชน โดยใช้กระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม เป็นกลไกในการขับเคลื่อน ประสานกับการใช้กระบวนการและเครื่องมือการเก็บรวมรวมข้อมูลของงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น 2) นวัตกรรมการสร้างการเรียนรู้กระบวนการสื่อสารอย่างมีส่วนร่วมภายในชุมชน และ 3) นวัตกรรมการสร้างสรรค์เส้นทางการเรียนรู้วัฒนธรรมใหม่ด้วยการกระบวนการวิจัยอย่างมีส่วนร่วมของคนในชุมชนบ้านมะกอก