พระพุทธศาสนากับการเยียวยาจิตใจผู้ป่วยระยะสุดท้าย : การเผชิญความตายอย่างมีสติ
คำสำคัญ:
ผู้ป่วยระยะสุดท้าย, การเยียวยาจิตใจ, บทบาทของพระพุทธศาสนาบทคัดย่อ
บทความวิชาการฉบับนี้ศึกษาบทบาทของพระพุทธศาสนาในการเยียวยาจิตใจผู้ป่วยระยะสุดท้าย โดยเน้นที่การเผชิญความตายอย่างมีสติ (Mindful Death) ควบคู่ไปกับการดูแลทางการแพทย์สมัยใหม่ พบว่า การดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้ายทางการแพทย์เป็นเพียงการดูแลแบบประคับประคองตามอาการ เพื่อบรรเทาความทุกข์ทางกาย แต่ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ ดังนั้นการเยียวยาสภาพจิตใจและจิตวิญญาณจึงมีความสำคัญและจำเป็น เพื่อช่วยลดความหวาดกลัว ความสิ้นหวัง และความเจ็บปวดทางอารมณ์ที่ผู้ป่วยต้องเผชิญ ทั้งนี้พระพุทธศาสนามีหลักธรรมที่ช่วยบำบัดจิตใจ เช่น พรหมวิหาร 4 โพชฌงค์ 7 และมรณสติ อันช่วยให้ผู้ป่วยเกิดการปล่อยวาง ยอมรับสัจธรรมของชีวิต และรักษาสภาวะจิตให้สงบในวาระสุดท้าย ขณะเดียวกัน พระสงฆ์มีบทบาทสำคัญในฐานะผู้นำจิตวิญญาณ โดยสามารถทำหน้าที่เยียวยาและประคับประคองจิตใจของผู้ป่วยและครอบครัว ผ่านทั้งคำสอน พิธีกรรม และการเป็นกัลยาณมิตร กระบวนการดังกล่าวยังครอบคลุมมิติการดูแล 4 ด้าน ได้แก่ กาย จิตใจ สังคม และปัญญา ทำให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีในช่วงสุดท้าย ผลจากการบูรณาการพระพุทธศาสนากับการแพทย์สมัยใหม่ ทำให้ผู้ป่วยไม่เพียงแต่ได้รับการบรรเทาทางกาย หากยังเกิดความเข้มแข็งทางจิตใจ เข้าใจความไม่เที่ยงของชีวิต ปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น และน้อมจิตถึงคุณงามความดีหรือน้อมระลึกถึงพระรัตนตรัย การเยียวยาจิตใจเช่นนี้นำไปสู่ “การตายดี” (Good Death) ซึ่งหมายถึงการจากไปอย่างสงบ มีสติ และศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ อันเป็นเป้าหมายสูงสุดของการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย
เอกสารอ้างอิง
ดรรชนี สินธุวงศานนท์. (2558). บูรณาการการดูแลผู้ป่วยมะเร็งระยะสุดท้ายด้วยการประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรมในพระพุทธศาสนาเถรวาท. วารสารวิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี นครราชสีมา, 21(1), 54-64.
ประสิทธิ์ กุลบุญญา. (2563). วิธีการเผชิญความตายและรูปแบบการเตรียมตัวตายสำหรับผู้สูงวัยตามหลักพระพุทธศาสนา. วารสารสังคมศาสตร์และมานุษยวิทยาเชิงพุทธ, 5(10), 196–212.
พระครูอรรถจริยานุวัตร. (2564). การเตรียมตัวตายตามแนวพระพุทธศาสนา. วารสารวิชาการโรงเรียนนายเรือด้านสังคมศาสตร์ มนุษยศาสตร์ และศึกษาศาสตร์, 8(1), 55-65.
พระปลัดกมลมาศ เลขธมฺโม, พระศักดิ์ธัช สํวโร, พรหมเรศ แก้วโมลา, และสมหวัง แก้วสุฟอง. (2564). กระบวนการส่งเสริมการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้ายตามแนวพระพุทธศาสนาของประชาชนในเขตอำเภอตรอน จังหวัดอุตรดิตถ์. วารสารธรรมวิชญ์, 3(1), 164–178.
พระปลัดราชันย์ ปสนฺนจิตฺโต. (2568). การดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้ายตามแนวพระพุทธศาสนา.วารสารวิชาการ มจร บุรีรัมย์, 10(1), 382-393.
พระไพศาล วิสาโล. (2552). ระลึกถึงความตายสบายนัก (พิมพ์ครั้งที่ 1). ชมรมกัลยาณธรรม.
พระมหาทัพยา ปิยวณฺโณ และพระมหายุทธนา นรเชฏฺโฐ. (2562). การบำรุงรักษาจิตผู้ป่วยในพุทธปรัชญา. วารสาร มจร พุทธศาสตร์ปริทรรศน์, 3(2), 70-81.
พระวิชิต ธมฺมชิโต. (2554). ศาสนธรรมกับสุขภาพ (พิมพ์ครั้งที่ 1). อุษาการพิมพ์ กรุงเทพฯ.
พระศักดิธัช สํวโร. (2562). รูปแบบและกระบวนการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย ตามแนวพระพุทธศาสนาของประชาชนในจังหวัดแพร่. วารสารวิชาการธรรมทรรศน์, 19(2), 175-188.
ยอดลักษ์ สัยลังกา, บุญมา สุนทราวิรัตน์, รัตติกรณ์ มูลเครือคำ, และจีระนันท์ สาวิยะ. (2564) ผู้ป่วยระยะสุดท้าย “ความจริงกับความหวัง” มุมมองผู้ป่วย ผู้ดูแลและชุมชนอีสานตอนบน. วารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน, 7(2), 99–117.
ศุภโชค วีระวัฒน์โสภณ และนติมา ติเยาว์. (2566). ประสบการณ์การดูแลมิติด้านจิต วิญญาณในผู้ป่วยระยะท้ายของบุคลากรทางการแพทย์ หน่วยบริบาลแบบประคับประคอง โรงพยาบาลธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ. วารสารโรงพยาบาลธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ, 8(3), 13-28.
สังวรณ์ สมบัติใหม่, พระครูสาทรธรรมสิทธิ์, และสุริยนต์ สูงคำ. (2563). การประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรมเพื่อเยียวยาผู้ป่วยระยะสุดท้าย. วารสารพุทธศาสตร์ศึกษา, 11(1), 66-80.
สิริรัตน์ จันทรมะโน, เจนระวี สว่างอารีย์รักษ์, และพิมคณภรณ์ ตระกูลต่อวงศ์. (2563). วารสารแพทย์นาวี, 47(2), 502–517.
Best, M. C., Vivat B., & Gijsberts, M. J. (2023). Spiritual Care in Palliative Care. Journal Religions, 14(3), 320. https://www.researchgate.net/publication/368905184
Bussing, A., Balzar, H., & Heusser, P. (2010). The concept of spirituality andspiritual care in palliative care: A comprehensive review. Journal of Palliative Care, 26(3), 200–213.
Descartes, R. (1998). Discourse on Method and Meditations on First Philosophy (4th ed., D. A. Cress, Trans.). Hackett Publishing Company.
Krikorian, A., & Limonero, J. T. (2016). Spirituality, Religiousness, and Coping in Palliative Care: A Systematic Review. Palliative Medicine, 30(2), 173–185.
Puchalski, C. M. (2001). The role of spirituality in health care. Baylor University Medical Center Proceedings, 14(4), 352-357.
Puchalski, C. M. (2014). Spirituality in the context of palliative care. Oxford Textbook of Palliative Medicine (5th ed., pp. 293–299). Oxford University Press.
Sulmasy, D. P. (2002). A Biopsychosocial-Spiritual Model for the Care of Patients. The Gerontologist, 42(Special_Issue_3), 24–33.
