ธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม สัตตภัณฑ์ : การธำรงอัตลักษณ์ คุณค่าและการจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติโดยชุมชนในล้านนา

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาประวัติ ความสำคัญ และคุณค่าของธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม และสัตตภัณฑ์ในล้านนา 2) เพื่อศึกษารูปแบบของธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม และสัตตภัณฑ์ในล้านนา 3) เพื่อศึกษากลไกการธำรงอัตลักษณ์และการจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติโดยชุมชนในล้านนา   เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้การวิจัยเอกสาร ร่วมกับการสำรวจภาคสนาม การสัมภาษณ์ สนทนากลุ่ม พื้นที่วิจัย คือ วัดในจังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน และลำปาง จังหวัดละ 20 วัด รวม 60 วัด ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ได้แก่ ผู้แทนพระสงฆ์ ผู้นำชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน ช่างล้านนา นักวิชาการด้านพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรม จำนวน 30 รูป/คน โดยใช้วิธีคัดเลือกแบบเจาะจงตามเกณฑ์ที่กำหนดไว้ เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยมี 3 ชนิด คือ แบบสำรวจภาคสนาม แบบสัมภาษณ์ และแนวทางการสนทนากลุ่ม ใช้การวิเคราะห์เนื้อหา แล้วเขียนบรรยายเชิงพรรณนา  ผลการวิจัยพบว่า 1. ธรรมาสน์ คือ แท่นนั่งของพระสงฆ์เพื่อแสดงธรรมเทศนา ส่วนตู้คัมภีร์ธรรม คือ หีบหรือตู้สำหรับใส่คัมภีร์ใบลานซึ่งบันทึกเรื่องราวทางพระพุทธศาสนา เช่น พระไตรปิฎก คำสอน ชาดก ตำนาน อานิสงส์ ตำรา เป็นต้น สำหรับสัตตภัณฑ์ คือแท่นเชิงเทียนที่มียอดเรียงลดหลั่นกัน 7 ยอด สำหรับจุดเทียนถวายเป็นพุทธบูชาตั้งไว้ด้านหน้าพระประธานในวิหาร อุโบสถ และเจดีย์ ทำด้วยไม้ประดับด้วยลวดลายศิลปะต่างๆ ตามลักษณะภูมิปัญญาเชิงช่างล้านนา 2. ธรรมมาสน์มี 3 รูปแบบ ได้แก่ ทรงปราสาทยอด ทรงปราสาทหลังคาตัดไม่มียอด แบบฐานสูงทรงกรวย ตู้คัมภีร์ธรรมมี 2 รูปแบบ ได้แก่ แบบตู้คัมภีร์ธรรม แบบหีบคัมภีร์ธรรม ซึ่งแบบที่ 2 นี้ มีแบบย่อยอีก 3 คือ ทรงปราสาท ทรงลุ้ง ทรงสี่เหลี่ยม และสัตตภัณฑ์มี 6 รูปแบบ ได้แก่ สามเหลี่ยม สี่เหลี่ยม ห้าเหลี่ยม โค้งครึ่งวงกลม แบบบันไดแก้ว และ แบบเสา 3. กลไกการธำรงอัตลักษณ์และการจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติโดยชุมชนในล้านนาได้แก่ 1) การจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม 2) การจัดการคน 3) การจัดการพื้นที่เรียนรู้ 4) การจัดการเครือข่าย