แนวคิดเรื่องบุญ : การวิเคราะห์เชิงพุทธญาณวิทยา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องบุญในพุทธปรัชญาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาแนวคิดญาณวิทยาในพุทธปรัชญาเถรวาท และ 3) เพื่อวิเคราะห์ญาณวิทยาในการตรวจสอบแนวคิดเรื่องบุญในพุทธปรัชญาเถรวาทการวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยวิจัยเชิงเอกสารผลการวิจัยพบว่า 1) แนวคิดเรื่องบุญในพุทธศาสนาเถรวาทมี 2 ลักษณะ คือ (1) บุญในส่วนของ "เหตุ" ได้แก่ ความดีที่กระทำผ่านการให้ การรักษาศีล และการภาวนา (2) บุญในส่วนที่เป็นผล ได้แก่สิ่งที่เกิดจากการทำความดี 2) บ่อเกิดของความรู้ในพุทธศาสนาเถรวาทมี 3 แบบ คือ (1) ประสบการณ์นิยมแนวพุทธ (2) เหตุผลนิยมแนวพุทธ และ (3) อัชฌัตติกญาณนิยม 3) การตรวจสอบแนวคิดเรื่องบุญ ด้วยประสบการณ์นิยมพบว่า บุญในระดับทานและศีลนั้นสามารถประสบการณ์ที่ตรวจสอบได้ด้วยอายตนะนั้นเป็นเรื่องที่เห็นได้ชัด การตรวจสอบแนวคิดเรื่องบุญด้วยเหตุผลนิยม พบว่า เมื่อสิ่งทั้งหลายเป็นไปตามเหตุตามปัจจัย การสร้างเหตุที่ดี เช่น การให้การแบ่งปัน และ การไม่เบียดเบียนผู้อื่น ก็ย่อมส่งผลให้เกิดสิ่งที่ดี โดยเทียบเคียงกันกับว่าเมื่อตนรักตนเอง ก็ไม่อยากให้ผู้อื่นมาทำร้ายตน เมื่อเราไม่ทำร้ายผู้อื่น แต่ช่วยผู้เหลือเกื้อกูลผู้อื่น ผู้อื่นก็ต้องมีความสุข เมื่อผู้อื่นอยากรักษาความสุขนั้นไว้ ก็ต้องรักษาเหตุแห่งความสุข ด้วยการช่วยเหลือเกื้อกูลแก่กันและกันสนองตอบมา ส่วนการตรวจสอบแนวคิดเรื่องบุญด้วยอัชฌัตติกญาณจะมีทัศนะที่ระบุว่า ความรู้เรื่องบุญเป็นสิ่งที่ผุดขึ้นภายในบุคคลและสามารถตรวจสอบได้ด้วยตนเอง อัชฌัติกญาณแบบพุทธนี้ สามารถยืนยันระหว่างกันได้หากบุคคลระนาบความรู้ที่เสมอกัน จากการศึกษาวิจัย ผู้วิจัยเห็นว่า เราไม่ควรพิสูจน์แนวคิดเรื่องบุญด้วยญาณวิทยาแบบใดแบบหนึ่งเท่านั้น แต่ควรพิสูจน์ทั้ง ประสบการณ์นิยม เหตุผลนิยม และอัชฌัตติกญาณ