การปรับตัวของชุมชนโดยการใช้ทุนทางสังคมและวัฒนธรรมในการจัดการทรัพยากรน้ำในลุ่มน้ำเสียวใหญ่ตอนบน

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการปรับตัวของชุมชนโดยการใช้ทุนทางสังคมและวัฒนธรรมในการจัดการทรัพยากรน้ำในลุ่มน้ำเสียวใหญ่ตอนบน เก็บข้อมูลจากเอกสารและข้อมูลภาคสนาม การสัมภาษณ์ การสนทนากลุ่ม จากกลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลัก 35 รูป/คน พบว่า การซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับการปรับตัวของชุมชน โดยการใช้ทุนทางสังคมและวัฒนธรรม ในการจัดการทรัพยากรน้ำในลุ่มน้ำเสียวใหญ่ตอนบน โดยมีการปรับตัวของชุมชน ประกอบด้วย 6 ด้าน ได้แก่ 1) การปรับตัวด้านสังคม เป็นทุนทางสังคม ได้แก่ ทุนทางครอบครัว  และทุนทางเครือญาติ 2) การปรับตัวด้านเศรษฐกิจ โดยอาศัยลุ่มน้ำเสียวใหญ่เป็นพื้นที่ทำมาหากิน คือ ภาคเกษตรและนอกภาคเกษตร 3) การปรับตัวด้านภูมิปัญญา สอนให้คนเคารพและพึ่งพาอาศัยธรรมชาติ ให้ความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว 4) การปรับตัวด้านความเชื่อ โดยมีความเชื่อเกี่ยวกับสิ่งลี้ลับตามลุ่มน้ำเสียวใหญ่ ได้แก่ รุกขเทวดา ผีสาง และพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ดอนปู่ตา 5) การปรับตัวด้านทรัพยากร ได้กำหนดขอบเขตพื้นที่ในการทำมาหากินอย่างชัดเจน คือ ห้ามตัดไม้ทำลายป่า ห้ามจับสัตว์น้ำในช่วงวางไข่ และ 6) การปรับตัวด้านประเพณีพิธีกรรม เพื่อให้ชาวบ้านตระหนักถึงการดูแลรักษาป่าต้นน้ำ และช่วยกันดูแลทรัพยากรธรรมชาติในป่า ไม่เข้าไปตัดไม้เก็บของป่า ไม่ล่าสัตว์ในช่วงห้ามตามฤดู ลุ่มน้ำเสียวใหญ่ตอนบน จึงมีอิทธิพลต่อการดำรงชีวิตของผู้คนในสังคม รวมไปถึงความเป็นอยู่ในการจัดการทรัพยากรน้ำของชุมชนในลุ่มน้ำเสียวใหญ่ตอนบน ที่สะท้อนให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับธรรมชาติ คนกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และเป็นการอนุรักษ์ลุ่มน้ำเสียวใหญ่ให้คงอยู่ตลอดไป