นัยความหมายของบุญในพระพุทธศาสนาและปรากฏการณ์ทางสังคม

บทคัดย่อ

บุญเป็นกรรมอย่างหนึ่งในพระพุทธศาสนาจัดอยู่ในฝ่ายกุศลกรรมโดยกระทำผ่านบุญกิริยาวัตถุ 3 และบุญกิริยาวัตถุ 10 เมื่อสงเคราะห์ปฏิจจสมุปบาทลงในวัฏฏะ 3 ได้แก่ กิเลสวัฏฏ์ กรรมวัฏฏ์ วิปากวัฏฏ์ โดยมีกิเลสเป็นตัวขับเคลื่อนชีวิตและการกระทำผ่านเจตนาในการกระทำ บุญนั้นสงเคราะห์ลงในกรรมวัฏฏ์ จากนั้นส่งผลไปสู่ วิปากวัฏฏ์และนำไปสู่กิเลสวัฏฏ์ในรอบใหม่ต่อไป ผู้ที่จะพ้นจากวงจรของบุญนี้ไปได้มีเพียงพระอรหันต์เท่านั้น

            ความหมายของบุญในระดับของภาษาซึ่งเป็นความหมายตามพยัญชนะ ได้แก่ ความสุข เครื่องชำระสันดาน ที่พึ่ง ภพ (ที่อยู่ของสัตว์โลก) ความดี ความประพฤติดี และเป็นกุศลกรรม ซึ่งเป็นความหมายในระดับโลกิยะ หรือทั่วไปเรียกว่า ทางโลก สำหรับความหมายของบุญในระดับที่เป็นนัยความหมาย ได้แก่ การสละออก ปัญญา บรมสุข และนิพพาน ซึ่งเป็นความหมายในระดับโลกุตตระหรือทั่วไปเรียกว่า ทางธรรม อย่างไรก็ตาม ความหมายของบุญ ว่าเป็นชื่อของความสุข เป็นความหมายเดียวที่ครอบคลุมความหมายทั้งในระดับภาษาและนัยความหมาย รวมทั้งเป็นความหมายในระดับโลกิยะและโลกุตตระในมิติทางพระพุทธศาสนา ส่วนความหมายว่าบุญเป็นเครื่องชำระสันดาน เป็นความหมายในระดับโลกุตตระเท่านั้น และมีนัยความหมายโดยหมายถึงการสละออก บุญจะมีความหมายอยู่ในระดับใดนั้นขึ้นอยู่กับเจตนาของ ผู้บำเพ็ญบุญกิริยาว่าประสงค์ในสิ่งที่เป็นโลกิยะหรือโลกุตตระ

            ปรากฏการณ์การทำบุญในปัจจุบัน พบว่า มีความนิยมหรือมุ่งเน้นในการทำบุญด้วยวิธีการทำทาน มากกว่าการบำเพ็ญบุญกิริยาให้ถึงพร้อมทั้ง 3 ประการ คือ ทาน ศีล ภาวนา อานิสงส์ของทานและศีลนั้นทำให้ได้ในความสุข ความสำเร็จและสมบัติต่าง ๆ เช่น สวรรคสมบัติ มนุษยสมบัติ อีกทั้งยังพบว่ามีการตั้งเจตนาในการทำบุญเพื่อหวังในความสุข ความสำเร็จและสมบัติต่าง ๆ ดังกล่าว จึงสื่อความหมายของบุญจากปรากฏการณ์การทำบุญในปัจจุบันว่าเป็นการพอกเพิ่มใน ภพ ชาติ กิเลส ตัณหา และอุปาทาน มากกว่าการสละออกในสิ่งต่าง ๆ เหล่านั้น ซึ่งมีความสอดคล้องกับปรากฏการณ์ในอดีตที่เป็นการเปลี่ยนแปลงทางสังคมด้านพระพุทธศาสนา ที่มีแนวโน้มว่าสังคมไทยมีความจางคลายจากอุดมการณ์เรื่องนิพพาน ผู้คนยุคปัจจุบันจึงให้ความสำคัญต่อการถือศีลและปฏิบัติภาวนาน้อยกว่าการทำทาน