สภาพการสงวนรักษาและการอนุรักษ์ทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุดมหาวิทยาลัยไทย

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสภาพการสงวนรักษาและการอนุรักษ์ทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุดมหาวิทยาลัยไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ กลุ่มตัวอย่างเป็นผู้บริหารและผู้ปฏิบัติงานในห้องสมุดมหาวิทยาลัยของรัฐ 15 แห่ง จำนวน 36 คน ใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย  ได้แก่ แบบสัมภาษณ์เชิงลึกแบบกึ่งโครงสร้าง  การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพใช้การวิเคราะห์เนื้อหาแบบอุปนัย

ผลการวิจัยสภาพการสงวนรักษาทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุดมหาวิทยาลัยไทย 1) ด้านนโยบาย ห้องสมุดมหาวิทยาลัยทุกแห่ง ไม่มีนโยบายที่เป็นลายลักษณ์อักษรโดยตรงเกี่ยวกับการสงวนรักษาทรัพยากรสารสนเทศ  แต่มีนโยบายที่เกี่ยวข้องแทรกอยู่ในการดำเนินงานห้องสมุด มีการเผยแพร่ทั้งภายในและภายนอกหน่วยงานผ่านช่องทางต่าง ๆ  เช่น ประกาศ  เว็บไซต์  และการประกันคุณภาพ  2) ด้านทรัพยากรสารสนเทศ ได้แก่ เอกสารมหาวิทยาลัย และจดหมายเหตุของมหาวิทยาลัย หนังสือหายาก  เอกสารโบราณ /ต้นฉบับตัวเขียน เอกสารหายากที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ วารสารและหนังสือพิมพ์เก่า และไมโครฟิล์ม  3) ด้านกระบวนการสงวนรักษาทรัพยากรสารสนเทศ มีกระบวนการแยกตามทรัพยากรสารสนเทศแต่ละประเภท ใช้วิธีการอบฆ่าแมลงและเชื้อรา การรักษาสภาพแวดล้อม  จัดเก็บบนชั้นปิด การเก็บเอกสารโดยเก็บใส่แฟ้มและใส่กล่อง จัดทำเครื่องมือช่วยค้นการจัดนิทรรศการ การแปลงเป็นไฟล์ดิจิทัล และจัดทำฐานข้อมูล Special collection ส่วนสภาพการอนุรักษ์ทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุดมหาวิทยาลัยไทย  1) ด้านบุคลากร ห้องสมุดมหาวิทยาลัยมีบุคลากรดูแลส่วนใหญ่เป็นบรรณารักษ์ฝ่ายพัฒนาทรัพยากรสารสนเทศ บรรณารักษ์งานจดหมายเหตุของห้องสมุด ทำหน้าที่จัดหาและรวบรวมผลงานวิชาการเพื่อนำมาอนุรักษ์ทั้งทางกายภาพและดิจิทัล  2) ด้านทรัพยากรสารสนเทศ ส่วนใหญ่เป็นผลงานวิชาการอันเป็นลิขสิทธิ์ของห้องสมุด หนังสือหายาก เอกสารโบราณ วารสารและหนังสือพิมพ์เก่า และภาพถ่าย  3) ด้านกระบวนการอนุรักษ์ เป็นการซ่อมแซมทรัพยากรสารสนเทศ ได้แก่  หนังสือหายาก มีการซ่อมแซมเล็กน้อยและซ่อมใหญ่เข้าเล่มใหม่ เอกสารโบราณใช้วิธีการซ่อมด้วยกระดาษสา การแกะใบลาน การแช่แข็ง (Deep Freezing)  วารสารและหนังสือพิมพ์เก่าที่มีคุณค่าใช้วิธีการจ้างหน่วยงานภายนอกในการเข้าเล่ม   ภาพถ่ายใช้กระบวนการรองรับการจัดเก็บภาพถ่ายโบราณได้โดยตรงอิงจากหลักการของกระบวนการดำเนินงานจดหมายเหตุ และทรัพยากรสารสนเทศอิเล็กทรอนิกส์ ใช้วิธีการจัดเก็บลงฐานข้อมูล  และการจัดการทางเทคนิคของเนื้อหา  มาตรฐานที่ใช้ในการสงวนรักษาและการอนุรักษ์ทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุด ส่วนใหญ่ใช้ 1) มาตรฐานรูปแบบเอกสารเพื่อการสงวนรักษา ได้แก่  PDF และ XML   2) มาตรฐานด้านเมทาดาทาเพื่อการสงวนรักษาด้านการเข้าถึง ได้แก่ Dublin Core Metadata, MARC, ISAD(G) และ Z39.50 3) มาตรฐานการจัดเก็บเอกสารจดหมายเหตุของสำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ   4) มาตรฐานสื่อดิจิทัลของ สวทช. และ 5) มาตรฐานการรักษาความมั่นคงปลอดภัยของระบบสารสนเทศ ISO/IEC 27001 (International Organization for Standardization/International Electro technical Commission)