การพัฒนาตำรับยารักษาโรคเบาหวานจากสมุนไพรในท้องถิ่นโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน ในการพัฒนาตำรับยารักษาโรคเบาหวานจากพืชสมุนไพรในชุมชนตำบลก่อเอ้ อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี โดยใช้แบบสอบถาม การสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม การสนทนากลุ่ม การสัมภาษณ์แบบเจาะลึก การศึกษาดูงาน การอบรมเชิงปฏิบัติการ การเยี่ยมบ้านผู้ป่วย และการจัดเวทีชุมชน สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และการวิเคราะห์ความแปรปรวนสองทาง (Two way ANOVA) ผลการวิจัย พบว่า ปัญหาสุขภาพส่วนใหญ่คือโรคเรื้อรัง เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ซึ่งสถานการณ์โรคเบาหวานในชุมชน พบว่า ผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง มีอายุระหว่าง 60-69 ปี มีระดับน้ำตาลในเลือดมากกว่า 130 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร โรคที่มักเป็นร่วมกับเบาหวานคือความดันโลหิตสูง พฤติกรรมการดูแลรักษาโรคของผู้ป่วยเบาหวานส่วนใหญ่จะไปพบแพทย์หรือเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ผู้ป่วยไม่ได้ใช้สมุนไพรรักษาโรคอย่างจริงจังเนื่องจากยังไม่มีความเชื่อมั่นในยาสมุนไพร และขาดการรับรองจากบุคลากรสาธารณสุข ในด้านสมุนไพรที่ใช้ในการรักษาของหมอพื้นบ้านมีสมุนไพรหลายชนิด แตกต่างกัน แต่มีรูปแบบคล้ายกันคือเป็นยาต้ม จากการใช้กระบวนการมีส่วนร่วมในการพัฒนาตำรับยาพบว่าหมอพื้นบ้านมีความคิดเห็นร่วมกันในการพัฒนาตำรับยารักษาโรคเบาหวานจากสมุนไพรที่มีในท้องถิ่นที่มีผลงานวิจัยรองรับ 3 ชนิดซึ่งได้แก่ ใบหม่อน (Morus alba L.) ใบรางจืด (Thunbergia laurifolia Linn. )  และดอกกระเจี๊ยบ (Hibiscus sabdariffa L.) โดยพัฒนาเป็นรูปแบบชาชงสมุนไพร ผลการใช้ชาชงสมุนไพรกับผู้ป่วยโรคเบาหวานที่อาสาสมัครในการดื่มชาชงจำนวน 14 คน เปรียบเทียบระดับน้ำตาลในเลือดก่อนและหลังการดื่ม พบว่า ระดับน้ำตาลในเลือดของผู้ป่วยลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.001 ( =11.36±9.97) ในด้านความคิดเห็นของผู้ป่วยต่อการดื่มชาชงสมุนไพร และจากการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกผู้ป่วยเบาหวานส่วนใหญ่มีความต้องการดื่มชาชงต่อ เนื่องจากมีความสะดวกในการเตรียม สามารถดื่มแทนน้ำ หรือน้ำอัดลมได้ หมอพื้นบ้านสามารถผลิตชาชงสมุนไพร และบรรจุในถุงชาได้ อย่างไรก็ตามผู้ป่วยเบาหวานจำเป็นต้องมีการควบคุมปัจจัยอื่น ๆ เช่น การควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย และการส่งเสริมสุขภาพจิตควบคู่กัน ซึ่งจะสามารถลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ดีขึ้น