คุณค่าของภูมินามหมู่บ้านในจังหวัดน่าน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมและศึกษาประวัติความเป็นมา ตลอดจนวิเคราะห์คุณค่าของภูมินามหมู่บ้านในจังหวัดน่านในฐานะเป็นเครื่องสะท้อนให้เห็นสภาพของพื้นที่ทั้งทางกายภาพและทางสังคมวัฒนธรรม โดยพิจารณาจากภูมิปัญญาในการให้นิยามของคนในท้องถิ่นเป็นสำคัญ ด้วยการเก็บข้อมูลจากเอกสารและข้อมูลภาคสนาม 905 หมู่บ้าน แล้ววิเคราะห์ตามแนวคิดทางคติชนวิทยาเกี่ยวกับภาษาพื้นบ้านและแนวคิดภูมินาม ซึ่งเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพในลักษณะพรรณนาวิเคราะห์ ผลการศึกษาปรากฏว่าภูมินามหมู่บ้านมีประวัติความเป็นมาและคุณค่าที่สะท้อนให้เห็นถึงลักษณะต่าง ๆ ของชุมชนในจังหวัดน่าน 7 ประการ ได้แก่ 1) ลักษณะทางภูมิศาสตร์ซึ่งมีภูมิประเทศที่หลากหลายโดยเฉพาะแหล่งน้ำ ป่า และพื้นที่สูง 2) พรรณพืชพรรณสัตว์ที่สะท้อนให้เห็นความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ 3) ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นอันเป็นภาพสะท้อนของอดีตที่แสดงถึงร่องรอยความเป็นมาของจังหวัดน่าน 4) ตำนานและนิทานพื้นบ้านซึ่งเป็นนิทานประจำถิ่นที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อทางศาสนา บุคคลในประวัติศาสตร์ ทรัพย์สมบัติหรือสิ่งลึกลับ และนิทานชีวิตที่เหตุการณ์เกิดขึ้นในท้องถิ่น ซึ่งสะท้อนให้เห็นความเชื่อและโลกทัศน์ของผู้คนในพื้นที่ 5) วิถีชีวิตของผู้คนในจังหวัดน่าน ประกอบด้วยการประกอบอาชีพ เครื่องมือเครื่องใช้ การจัดการน้ำของชุมชน ประเพณีและพิธีกรรม ตลอดจนการคมนาคมขนส่ง 6) ความเชื่อและค่านิยมทั้งส่วนที่เกี่ยวข้องกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์และสิ่งเหนือธรรมชาติ รวมทั้งส่วนที่เป็นความเชื่อและค่านิยมเกี่ยวกับมงคลนาม และ 7) ลักษณะทางการปกครอง ได้แก่ การแยกหมู่บ้านและการตั้งหมู่บ้านใหม่ แสดงให้เห็นว่าภูมินามหมู่บ้านมีความสัมพันธ์กับมิติทางการปกครองโดยเฉพาะเรื่องของการแบ่งเขตพื้นที่ อนึ่งภูมินามของหมู่บ้านมีคุณค่าต่อคนในท้องถิ่นโดยเฉพาะในตระหนักรู้ถึงความเป็นมาของท้องถิ่นของตน ซึ่งเชื่อมโยงไปถึงการนิยามตัวตนของผู้คนในชุมชนจังหวัดน่าน อันจะนำไปสู่การสร้างชุมชนที่เข้มแข็งในมิติต่าง ๆ ด้วย