แนวทางการพัฒนาขีดความสามารถนวัตกรรมบริการส าหรับผู้สูงอายุ กรณีศึกษาสถานบริการดูแลระยะยาวในเขตกรุงเทพมหานคร

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาลักษณะบริการผู้สูงอายุของสถานบริการดูแลระยะยาว
ในเขตกรุงเทพมหานคร 2) วิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยันโมเดลขีดความสามารถนวัตกรรมบริการ
ส าหรับผู้สูงอายุของสถานบริการดูแลระยะยาวในเขตกรุงเทพมหานคร และ 3) ศึกษาแนวทาง
การพัฒนาขีดความสามารถนวัตกรรมบริการส าหรับผู้ประกอบการสถานบริการดูแลระยะยาวในเขต
กรุงเทพมหานคร ผู้วิจัยได้ท าการวิจัยเอกสาร และการวิจัยเชิงปริมาณ เก็บข้อมูลจากสถานบริการ
ดูแลระยะยาวในเขตกรุงเทพมหานคร โดยเลือกกรณีศึกษาโรงพยาบาลผู้สูงอายุกล้วยน้ าไท 2
เดอะซีเนียร์ ศูนย์โกลเด้นไลฟ์ เนอร์สซิ่งโฮม และศูนย์พัฒนาการจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุ
บ้านบางแค มาใช้ในการวิจัยเอกสาร วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา ส่วนการวิจัยเชิงปริมาณ
เก็บข้อมูลจากสถานบริการระยะยาวจ านวน 145 แห่ง ด้วยการสุ่มตัวอย่างอย่างง่าย วิเคราะห์ข้อมูล
ด้วยวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยัน
ผลการวิจัยพบว่า ลักษณะบริการของสถานบริการดูแลระยะยาวในเขตกรุงเทพมหานคร
เป็นบริการที่ครอบคลุมด้านร่างกาย จิตใจ สังคม และเศรษฐกิจ ผลการวิเคราะห์องค์ประกอบ
เชิงยืนยัน พบว่า ขีดความสามารถขององค์การ ขีดความสามารถทางการตลาด และขีดความสามารถ
ทางทรัพยากรมนุษย์ เป็นองค์ประกอบที่ส าคัญของการเสริมสร้างขีดความสามารถนวัตกรรมบริการ
โมเดลการวิจัยที่พัฒนาขึ้นนั้นมีความสอดคล้องกับข้อมูลเชิงประจักษ์ (2
= 16.10 df = 12, P-value
= .187 2
/df = 1.341 CFI = .99 IFI = .99 GFI = .98 AGFI = .91 RMSEA = .049 SRMR = .011)
แนวทางการพัฒนานวัตกรรมบริการส าหรับผู้ประกอบการสถานบริการดูแลระยะยาวในเขต
กรุงเทพมหานคร ได้แก่ การให้บริการผู้สูงอายุของสถานบริการดูแลระยะยาวในลักษณะการดูแล
163 Journal of Management and Development Ubon Ratchathani Rajabhat University
Vol.7 No.2 July - December 2020
165
บทน า
การเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุของประเทศไทยจะเกิดขึ้นอย่างสมบูรณ์ในปี พ.ศ. 2564 (กรมกิจการ
ผู้สูงอายุ, 2562) ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจและสังคมของประเทศในภาพรวม ดังนั้นครอบครัว
และองค์การในภาคส่วนต่าง ๆ จ าเป็นต้องเตรียมพร้อม หาแนวทางวางมาตรการสร้างความมั่นคง
ให้กับผู้สูงอายุ ซึ่งผู้ที่มีบทบาทส าคัญในการดูแลผู้สูงอายุยังคงเป็นครอบครัว คือ บุตรหลานและญาติ
อย่างไรก็ตาม เนื่องจากการที่ครอบครัวไทยมีลูกน้อยลงหรือไม่มีลูก ประกอบกับอายุเฉลี่ยของ
ประชากรที่เพิ่มขึ้น รวมทั้งรูปแบบการอยู่อาศัยที่เปลี่ยนไปในลักษณะที่มีผู้สูงอายุอยู่ตามล าพังเป็น
จ านวนมาก ท าให้การดูแลผู้สูงอายุโดยครอบครัวเริ่มมีข้อจ ากัด (วรเวศม์ สุวรรณระดา, 2559)
ประกอบกับแนวโน้มอัตราเจริญพันธุ์รวมของไทยลดลงต่ ากว่าระดับทดแทนเรื่อยมาตั้งแต่ปี พ.ศ.
2535 และยังพบว่าสตรีไทยมีแนวโน้มอยู่เป็นโสดมากขึ้นและแต่งงานช้าลง (สัมฤทธิ์ ศรีธ ารงสวัสดิ์
และกนิษฐา บุญธรรมเจริญ, 2553) นอกจากนี้ อัตราส่วนศักยภาพในการเกื้อหนุนผู้สูงวัย (Potential
Support Ratio) มีแนวโน้มลดลงเช่นกัน แสดงให้เห็นว่าประชากรวัยแรงงานที่สามารถดูแลเกื้อหนุน
ผู้สูงอายุนั้นลดลง ท าให้ความสามารถในการดูแลผู้สูงอายุลดน้อยลง ยิ่งไปกว่านั้นประชากรวัยแรงงาน
ยังตกอยู่ในสถานะที่เรียกว่าบทบาทเชิงซ้อน (Sandwich Roles) คือ ต้องรับบทบาทหลายด้าน
ทั้งบทบาทของการเป็นภรรยา แม่บ้าน และการท างานเพื่อหารายได้ไปพร้อมกัน ส่งผลให้บุตรหลาน
หรือญาติดูแลผู้สูงอายุได้ไม่เต็มที่ (สัมฤทธิ์ ศรีธ ารงสวัสดิ์ และกนิษฐา บุญธรรมเจริญ, 2553; สมศักดิ์
ชุณหรัศมิ์, 2556) ดังนั้น ความต้องการในการดูแลผู้สูงอายุในสถานบริการจึงมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น
ซึ่งวรเวศม์ สุวรรณระดา (2559) พบว่า ครอบครัวไทยมีการใช้บุคคลนอกครอบครัวมาเป็นผู้ดูแล
ผู้สูงอายุ และมีระบบการดูแลระยะยาวเพิ่มสูงขึ้น สอดคล้องกับผลงานวิจัยที่ผ่านมาของศิริพันธุ์
สาสัตย์ และคณะ (2552) พบว่า การพึ่งพาของผู้สูงอายุที่อยู่ในความดูแลของสถานบริการนั้นพบมาก
ขึ้น ทั้งสถานดูแลระยะยาวในโรงพยาบาล สถานดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย สถานบริบาล และบ้านพัก
คนชรา ดังนั้นจึงกล่าวได้ว่า สถานบริการส าหรับผู้สูงอายุเป็นภาคส่วนที่มีบทบาทส าคัญในการรองรับ
สังคมผู้สูงอายุของประเทศไทย
กรุงเทพมหานครเป็นจังหวัดที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม
และรูปแบบการด าเนินชีวิต การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ส่งผลกระทบต่อผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุส่วนใหญ่
ไม่สามารถปรับตัวให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น จึงประสบปัญหาทั้งด้านร่างกาย จิตใจ รวมทั้ง
พฤติกรรมการด ารงชีวิต กรุงเทพมหานครเป็นพื้นที่ที่มีผู้ให้บริการภาคเอกชนท าหน้าที่ในการดูแล
ระยะยาวแก่ผู้สูงอายุเป็นจ านวนมากถึง 161 แห่ง (เอลเดอร์แคร์ ไทยแลนด์, 2561) และหลากหลาย
ประเภท ได้แก่ โรงพยาบาลที่รับดูแลระยะยาว สถานบริบาล ศูนย์จัดส่งผู้ดูแล และสถานสงเคราะห์
ในลักษณะศูนย์บริการ สถานบริการเหล่านี้อยู่ในภาวะที่ต้องเผชิญกับการแข่งขันในเรื่องการให้บริการ
164
แบบองค์รวม และการยกระดับขีดความสามารถองค์การ ขีดความสามารถทางการตลาด และ
ขีดความสามารถทางทรัพยากรมนุษย์