สามทศวรรษ Siam mapped: จากการรื้อสร้างสู่การสถาปนาวาทกรรม ค.ศ.1994-2023

Main Article Content

ฐนพงศ์ ลือขจรชัย

บทคัดย่อ

บทความชิ้นนี้มุ่งวิพากษ์และวิเคราะห์หนังสือ “กำเนิดสยามจากแผนที่ฯ” (“Siam mapped”) โดย ธงชัย วินิจจะกูล ในแง่มุมต่าง ๆ ได้แก่ ตำแหน่งแห่งที่ของ Siam mapped ในไทยคดีศึกษา ความเข้าใจต่อข้อเสนอของ Siam mapped และปัญหาในเชิงวิธีวิทยาของ Siam mapped


จากการศึกษาพบว่า Siam mapped เป็นหนึ่งในงานสายวิพากษ์ที่มาในช่วงความเสื่อมถอยของ
องค์ความรู้ที่ถูกสร้างขึ้นโดยนักวิชาการอเมริกัน Siam mapped ได้ตั้งคำถามต่อชุดความรู้เรื่องเสียดินแดนและข้ออ้างเรื่องรักษาเอกราชของกษัตริย์ที่ครอบงำไทยคดีศึกษาในช่วงเวลาดังกล่าว Siam mapped พยายามตั้งคำถามต่อ “ภูมิกายา” (Geo-body) หรือรูปร่างของสยามบนแผนที่ซึ่งได้กลายมาเป็นส่วนที่สำคัญที่สุดประการหนึ่งของ “ความเป็นชาติไทย” (Thai nationhood) แม้ Siam mapped จะทำเพียงการวิพากษ์องค์ความรู้เดิม แต่กลับกลายเป็นฐานขององค์ความรู้ใหม่ที่เสนอว่าสยาม “ได้ดินแดน” ผ่านการอ้างอิงข้อเสนอ Siam mapped ในฐานะหลักฐานเป็นจำนวนมาก ปัญหานี้เกิดจากการที่ Siam mapped มิได้ระบุวิธีวิทยาอย่างชัดเจนอย่างการสืบสาแหรก (genealogy) ที่มุ่งเน้นวิพากษ์องค์ความรู้ในปัจจุบันหรือความจริง (truth) มากกว่าจะเป็นการวิจารณ์ต่อ “ข้อเท็จจริง” (fact) ในอดีต การอ้างอิง Siam mapped ที่ผิดพลาด
จึงกลายเป็นการที่ Siam mapped ได้สร้างวาทกรรม (discourse) ของ “วาทกรรมเสียดินแดน” (lost territory discourse) ขึ้นมาเอง

Article Details

How to Cite
ลือขจรชัย ฐ. (2024). สามทศวรรษ Siam mapped: จากการรื้อสร้างสู่การสถาปนาวาทกรรม ค.ศ.1994-2023. รัฐศาสตร์สาร, 45(1), 58–109. สืบค้น จาก https://so06.tci-thaijo.org/index.php/PolscituJR/article/view/259407
บท
Articles

References

หลักฐานชั้นต้น

F.O.371/736 High Commissioner Sir J. Anderson to the Earl of Crowe. Confidential, May 27, 1909.

หนังสือ

Anderson, Malcolm, Territory and State Formation in the Modern World, (Oxford: Blackwell Publishers Ltd. ,1998), 14-18.

Garnier, Francis, Travels in Cambodia and Part of Laos, translate by Walter E.J. Tips, (Bangkok: White Lotus,1996), 80-81.

Ishikawa, Noboru, Between frontiers: nation and identity in a Southeast Asian borderland (Athens: Ohio University Press, 2010).

Ivarsson, Søren, Creating Laos: The Making of a Lao Space Between Indochina and Siam, 1860-1945, (Copenhagen: NIAS Press, 2008).

Miller, Richard b., “Christian Attitudes toward Boundaries: Metaphysical and Geographical,” in Christian Political Ethics, editor by John Aloysius Coleman, (Princeton: Princeton University Press, 2009), 70.

Sayamanonda, Rong, A History of Thailand, (Bangkok: Thai Watana Panich, 1988), 135.

Smith, Anthony D., “Ethnic Cores and Dominant Ethnies,” in Rethinking Ethnicity: Majority Groups and Dominant Minorities, Eric P. Kaufmann, (London: Routledge, 2004), 15-26.

Streckfuss, David, “Creating the “Thai”: The Emergence of Indigenous Nationalism in Non-Colonial Siam, 1850–1980,” (Master of Art thesis, Department of History, University of Wisconsin– Madison,1987).

Walker, Andrew, “Border in Motion on the Upper Mekong: Siam and France in 1890s” in Recherchesnouvellessur le Laos, (Paris: Ecolefrancaise d Extreme-Qrient, 2008).

Walker, Andrew, The Legend of the golden boat: regulation, trade and traders in the borderlands of Laos, Thailand, China, and Burma, (Honolulu: University of Hawaii Press, 1999).

Wolters, Oliver, History, Culture, and Region in Southeast Asian Perspectives, (New York: Cornell University Press, 1999), 16-17.

จิราภรณ์ สถาปนะวรรธนะ, วิกฤตการณ์สยาม ร.ศ.112 การเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง, (กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒประสานมิตร, 2523).

จิราภรณ์ สถาปนะวรรธนะ, วิกฤตการณ์สยาม ร.ศ.112 การเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง, (กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒประสานมิตร, 2523), 12.

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ, ลัทธิชาตินิยมไทย/สยามกับกัมพูชา : และกรณีศึกษาปราสาทเขาพระวิหาร, (กรุงเทพฯ : มูลนิธิโตโยต้าประเทศไทย, 2552), 69.

ฐนพงศ์ ลือขจรชัย, “ระบบเขตแดนรัฐจารีตและการเปลี่ยนผ่านในสยาม,” ใน สยามเขตร : หลากหลายมิติ เขตแดนสยาม บรรณาธิการโดย ฐนพงศ์ ลือขจรขัย, (กรุงเทพฯ: illumination editions, 2565), 3-80.

ฐนพงศ์ ลือขจรชัย, ปลดแอกชาติ จากศักดินา-(ราชา)ชาตินิยม, (กรุงเทพฯ: มติชน, 2564), บทที่ 4 การทวง คืน “ชาติ” และ “กษัตริย์ประชาธิปไตย”.

ณัฐพล ใจจริง, ขอฝันใฝ่ในฝันอันเหลือเชื่อ : ความเคลื่อนไหวของขบวนการปฏิปักษ์ปฏิวัติสยาม (พ.ศ. 2475-2500), (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2556).

ณัฐพล ใจจริง, ขุนศึก ศักดินา และพญาอินทรี, (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2563).

ดี.จี.อี. ฮอลล์, ประวัติศาสตร์เอเชียตะวันออกเฉียงใต้, บรรณาธิการแปลโดย ชาญวิทย์ เกษตรศิริ, พิมพ์ครั้งที่ 3, (กรุงเทพฯ: มูลนิธิโตโยต้าประเทศไทยและมูลนิธิโครงการตำราฯ, 2549), 995-997.

เดวิด เค. วัยอาจ, ประวัติศาสตร์ไทยฉบับสังเขป, แปลโดย ชาญวิทย์ เกษตรศิริ และคณะ, (กรุงเทพ: มูลนิธิ โครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 2562), 201-208.

ธงชัย วินิจจะกูล, “เมื่อใด(รัฐ)ชาติไทยไม่ใช่ “ช้าง” ที่คลำได้ (ต่อให้ตาใสก็เถอะ)” ใน เมื่อใดจึงเป็นชาติ ไทย, บรรณาธิการโดย ฐนพงศ์ ลือขจรชัย และพิพัฒน์ พสุธารชาติ, (กรุงเทพฯ: illumination editions, 2564), 39-42.

ธงชัย วินิจจะกูล, “เสียดินแดน”เป็นประวัติศาสตร์หลอกไพร่ไปตายแทน (เพราะ “ไทย” ไม่เคยเสีย ดินแดน) ใน สยามประเทศไทย: ได้ดินแดน-เสียดินแดนกับลาวและกัมพูชา, บรรณาธิการโดย ชาญ วิทย์ เกษตรศิริ, (กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 2556).

ธงชัย วินิจจะกูล, 6 ตุลา ลืมไม่ได้ จำไม่ลง, (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2558), (14).

ธงชัย วินิจจะกูล, กำเนิดสยามจากแผนที่: ประวัติศาสตร์ภูมิกายาของชาติ, แปลโดย พวงทอง ภวัครพันธุ์, ไอดา อรุณวงศ์, พงษ์เลิศ พงษ์วนานต์, (กรุงเทพฯ: โครงการจัดพิมพ์คบไฟ ร่วมกับ สำนักพิมพ์อ่าน, 2556), 232-233.

ธงชัย วินิจจะกูล, โฉมหน้าราชาชาตินิยม, (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2559).

ธงชัย วินิจจะกูล, ประชาธิปไตยที่มีกษัตริย์อยู่เหนือการเมือง: ว่าด้วยประวัติศาสตร์การเมืองไทยสมัยใหม่, (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2556).

ธงชัย วินิจจะกูล. ออกนอกขนบประวัติศาสตร์ไทย, (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2562), 87.

เบเนดิกท์ แอนเดอร์สัน, “ศึกษารัฐไทย วิพากษ์ไทยศึกษา”, แปลโดย ดาริน อินทร์เหมือน, ใน เบเนดิกท์ แอนเดอร์สัน, ศึกษารัฐไทย ย้อนสภาวะไทยศึกษา, (กรุงเทพฯ: ฟ้าเดียวกัน, 2558), 11.

ประจักษ์ ก้องกีรติ, และแล้วความเคลื่อนไหวก็ปรากฏ: การเมืองวัฒนธรรมของนักศึกษาและปัญญาชน ก่อน 14 ตุลาฯ, (นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2556).

เพ็ญศรี ดุ๊ก, การต่างประเทศกับเอกราชและอธิปไตยของไทย (ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4 ถึงสิ้นสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม), พิมพ์ครั้งที่ 3 [แก้ไขและปรับปรุง], (กรุงเทพฯ: บริษัท เท็กซ์ แอนด์ เจอร์นัล พับลิเคชั่น จำกัด, 2554), 55.

เพ็ญศรี ดุ๊ก, ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศไทย (สยาม) กับประเทศฝรั่งเศสในคริสต์ศตวรรษที่ 19 ตาม เอกสารของกระทรวงการต่างประเทศ, (กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน, 2539), 28.

มองซิเออร์ เดอ ลาลูแบร์, จดหมายเหตุ ลาลูแบร์ ราชอาณาจักรสยาม, แปลโดย สัน ท.โกมลบุตร, พิมพ์ครั้งที่ 3 (กรุงเทพฯ: ศรีปัญญา, 2552).

มานิจ ชุมสาย, ญวน-ไทย กับ เขมรและลาว (รวบรวมจากเอกสารกระทรวงการต่างประเทศของรัฐบาลของ ฝรั่งเศส), (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์เจริญผล, 2522), 45.

มิเชล ฟูโกต์, ระเบียบของวาทกรรม, แปลโดย ฐานิดา บุญวรรโณ, (กรุงเทพฯ: illumination editions, 2565).เก่งกิจ กิติเรียงลาภ, แผนที่สร้างชาติ : รัฐประชาชาติกับการทำแผนที่หมู่บ้านไทยในยุคสงครมเย็น, (กรุงเทพฯ: Illumination Edition, 2561).

วอล์กเกอร์ คอนเนอ, “เมื่อใดจึงเป็นชาติ?” แปลโดย เก่งกิจ กิติเรียงลาภ ใน เมื่อใดจึงเป็นชาติ, พิพัฒน์ พสุ ธารชาติ (บรรณาธิการ), (กรุงเทพฯ: Illumination Edition, 2562).

วิจิตรวาทการ, รวมปาฐกฎา, พิมพ์ครั้งที่ 4, (กรุงเทพฯ: องค์การค้าของคุรุสภา, 2518), 243-264.

สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, พงศาวดารเรื่องไทยรบพม่า, พิมพ์ครั้งที่ 5, (กรุงเทพฯ: มติชน, 2555), 591.

สุวิทย์ ธีรศาศวัต, เบื้องลึกการเสียดินแดนและปัญหาปราสาทพระวิหารจาก ร.ศ. 112 ถึงปัจจุบัน, (กรุงเทพฯ: สมาคมประวัติศาสตร์ในพระราชูปถัมภ์ฯ, 2553).

อรรถจักร์ สัตยานุรักษ์, การเปลี่ยนแปลงโลกทัศน์ของชนชั้นผู้นำไทย ตั้งแต่รัชกาลที่ 4-พ.ศ. 2475, (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2538), 34.

อรอนงค์ ทิพย์พิมล และ ธนศักดิ์ สายจำปา, “จากเส้น “แบ่งรัฐ” สู่เส้น “ร้อย (รัด) รัฐ”: หนึ่งศตวรรษแห่ง การปักปันเขตแดนไทย-มาเลเซีย (พ.ศ. 2453-2553),” ใน เขตแดนสยามประเทศไทย-มาเลเซีย- พม่า-ลาว-กัมพูชา (กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราฯ, 2554), 18.

บทความ

The charge in Thailand (persons) to Department of State, 8 December 1953, in Foreign Relations of United State, 1952-1954 vol.12 , 699-700.

The Under Secretary of State (Smith) to the Ambassador in Thailand (Donovan), 25 January 1954, in Foreign Relations of the United States, 1952-1954 vol. 12, 704-705.

Wijeyewardene, Gehan} “The frontiers of Thailand” In National Identity and its defenders, Thailand 1939- 1989, Edited by Craig J. Reynolds, Monash papers on Southeast Asia #25, 159-190.

'เก่งกิจ-ธเนศ' ถกหนังสือ 'แผนที่สร้างชาติ: รัฐประชาชาติกับการทำแผนที่หมู่บ้านไทยในยุคสงครามเย็น', https://prachatai.com/journal/2018/04/76515 (สืบค้นเมื่อ 20 ตุลาคม พ.ศ.2564).

เกษียร เตชะพีระ, “อ่าน Siam Mapped ในวาระ 41 ปี 6 ตุลา,” มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 6 - 12 ตุลาคม 2560, 54.

ธเนศ อาภรสุวรรณ, 'เก่งกิจ-ธเนศ' ถกหนังสือ 'แผนที่สร้างชาติ: รัฐประชาชาติกับการทำแผนที่หมู่บ้านไทย ในยุคสงครามเย็น', https://prachatai.com/journal/2018/04/76515 (สืบค้นเมื่อ 20 ตุลาคม พ.ศ.2562).

ธงชัย วินิจจะกูล, “ธงชัย วินิจจะกูล: "เสียดินแดน" เป็นประวัติศาสตร์หลอกไพร่ไปตายแทน,” https://prachatai.com/journal/2011/02/33012 (สืบค้นเมื่อ 10 มกราคม พ.ศ.2566).

สื่อออนไลน์

ผู้จัดการออนไลน์, หนังสือพิมพ์, วันที่ 4 เมษายน พ.ศ.2561 http://gotomanager.com/content/

อรรถสิทธิ์ สิทธิดำรง, Book Talk ถึงหนังสือ ‘ระเบียบของวาทกรรม’ ของมิเชล ฟูโกต์ ณ Facebook ของ Illuminations Editions วันเสาร์ที่ 19 มีนาคม 2565 เวลา 14.00 น.-15.00 น., https://www.youtube.com/watch?v=qoCxj1t8PxQ (สืบค้นเมื่อ 19 มีนาคม พ.ศ.2565).

ธงชัย วินิจจะกูล, งาน เสวนา "วงศาวิทยาฟูโกต์ไทย" เนื่องในโอกาสเปิดตัวหนังสือ "อ่านวิพากษ์ มิเชล ฟูโกต์" โดยโครงการผลิตชุดตำรา “อ่านวิพากษ์” กลุ่มศึกษาทฤษฎี คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา จัดโดย คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ร่วมกับ บริษัท เคล็ดไทย จำกัด ในวันศุกร์ที่ 4 ธันวาคม 2558 เวลา 10.00-15.00 น.ณ ห้องอเนกประสงค์ริมน้ำ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์, https://www.youtube.com/watch?v=beh6MCHCldg&t=1479s (สืบค้นเมื่อ 26 มีนาคม 2565).

ธเนศ วงศ์ยานนาวา, “เมื่อใดจึงไม่ค่อยจะเป็นรัฐประชาชาติ,” ใน งานเสวนาหนังสือ "When is the Nation? - เมื่อใดจึงเป็นชาติ" วันพฤหัสบดีที่ 19 ธันวาคม 2562 เวลา 16.30-19.00 น. ณ ห้องสมุดรูฟุส ดี สมิธ และ ชำนาญ ยุวบูรณ์ ชั้น 3 ตึก 3 คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, https://www.youtube.com/watch?v=4N2mS-JECvw (สืบค้นเมื่อ 24 ธันวาคม 2562).

ธงชัย วินิจจะกูล, “เสวนา 20 ปี Siam Mapped” ในวันที่ 3 ตุลาคม 2558 | ห้องเอนกประสงค์ริมน้ำ ชั้น 1 คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์, https://www.youtube.com/watch?v=Xf1UTjih1Zc (สืบค้นเมื่อวันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ.2565).

งานเสวนาในหัวข้อ "จุดกำเนิดของระบอบเผด็จการอำนาจนิยมแบบไทยในยุคสมัยสงครามเย็น" จัดโดย ศูนย์วิจัยดิเรก ชัยนาม คณะรัฐศาสตร์ ม.ธรรมศาสตร์ ร่วมกับ สำนักพิมพ์ฟ้าเดียวกัน ณ ห้อง 103 คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ วันที่ 9 ตุลาคม 2563, https://www.youtube.com/watch?v=ah1GQWEbv0k.

ธงชัย วินิจจะกูล, “เสวนา 20 ปี Siam Mapped” ในวันที่ 3 ตุลาคม 2558 | ห้องเอนกประสงค์ริมน้ำ ชั้น 1 คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์, https://www.youtube.com/watch?v=Xf1UTjih1Zc (สืบค้นเมื่อวันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ.2565).