“สนาม” ที่ไม่หยุดนิ่ง ทบทวนวิธีวิทยาและจินตนาการในมานุษยวิทยาร่วมสมัย
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้เสนอการทบทวนแนวคิดและวิธีวิทยาว่าด้วย “สนาม” ในงานมานุษยวิทยา ท่ามกลางบริบทโลกที่เต็มไปด้วยพลวัต ความไม่แน่นอน และการเปลี่ยนผ่านทางดิจิทัล โดยอาศัยประสบการณ์ภาคสนามของผู้เขียนเป็นจุดเริ่มต้นในการไตร่ตรองต่อบทบาทของนักวิจัย วิธีวิทยา และการผลิตความรู้ในโลกร่วมสมัย บทความอภิปรายการเปลี่ยนจากแนวคิดสนามแบบจารีตสู่การมองสนามในฐานะพื้นที่พลวัตที่กระจายตัว เชื่อมโยงผู้คน สรรพสิ่ง เทคโนโลยี และข้อมูล ผ่านกรอบคิดดิจิทัลและหลังมนุษยนิยม พร้อมเสนอแนวทางวิธีวิทยาทางเลือก เช่น ชาติพันธุ์วรรณาเชิงปะติดปะต่อ (patchwork ethnography) และชาติพันธุ์วรรณาแบบเร่งด่วน (rapid ethnography) ที่เน้นความยืดหยุ่น การมีส่วนร่วม และการสะท้อนตนอย่างต่อเนื่อง บทความนี้ไม่ได้เสนอสูตรสำเร็จ หากแต่ชวนให้เปิดพื้นที่จินตนาการและการทดลองในการออกแบบสนามและกระบวนการวิจัย เพื่อให้สอดรับกับความซับซ้อนและความเชื่อมโยงของโลกในปัจจุบัน
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ลิขสิทธิ์@ของวารสารมานุษยวิทยา
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), กรุงเทพฯ, ประเทศไทย
ข้อมูลเพิ่มเติม:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
เอกสารอ้างอิง
รายการอ้างอิง
ภาษาไทย
กนกวรรณ มะโนรมย์. (2559). ‘จรยุทธ์วิธี’ ทางสองแพร่งจริยธรรมการวิจัย และความเป็นธรรม กับการเมืองเรื่องเขื่อนในลาส. วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา, 35(1), 171-197. สืบค้นจาก https://socanth.tu.ac.th/outreach/jsaonline/vol-35-1-jan-jun-2016/
กมลกานต์ ตั้งนารี. (2563). การทดลองยาในมนุษย์: ร่างกาย อำนาจ และจริยธรรม. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. สืบค้นจาก https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:186907
วิทยา ไชยดี. (2563). การเผชิญ ความทุกข์ทางสังคม: ประสบการณ์ชีวิตของแรงงานที่กลายเป็นผู้พิการอย่างถาวร. วิทยานิพนธ์ (ศศ.ม. (วัฒนธรรมศึกษา), มหาวิทยาลัยมหิดล. สืบค้นจาก: https://repository.li.mahidol.ac.th/handle/20.500.14594/91966
ฐานิดา บุญวรรโณ. (2019). ความสำคัญของ ‘Serendipity (โชคดีที่บังเอิญค้นพบ)’ ในการทำงานภาคสนามทางมานุษยวิทยา. วารสารมานุษยวิทยา, 2(2), 5–48. สืบค้นจาก https://so06.tci-thaijo.org/index.php/jasac/article/view/231776
ณัฐนรี ชลเสถียร. (2566). เสียงในโรงพยาบาลกับการเยียวยา. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). สืบค้นจาก https://www.sac.or.th/portal/th/article/detail/435
บุศรินทร์ เลิศชวลิตสกุล. (2559). จริยธรรมระดับปฏิบัติการ: ประสบการณ์วิจัยภาคสนามกับชุมชนข้ามแดนบริเวณชายแดนไทยและรัฐฉาน ประเทศพม่า. วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา, 35(1), 147-169. สืบค้นจาก https://socanth.tu.ac.th/outreach/jsaonline/vol-35-1-jan-jun-2016/
ปริตตา เฉลิมเผ่า กออนันตกูล. (บรรณาธิการ). (2545). คนใน : ประสบการณ์ภาคสนามของนักมานุษยวิทยาไทย. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).
พัฒนา กิติอาษา. (2551). “มานุษยวิทยาแบบคนมองคน”: ข้อสังเกตเบื้องต้นว่าด้วยกำเนิดและพัฒนาการของงานชาติพันธุ์นิพนธ์ในสยาม. วารสารสังคมศาสตร์, 20(2), 159-206. สืบค้นจาก https://so04.tci-thaijo.org/index.php/jss/article/view/173587
พัทธ์ธีรา นาคอุไรรัตน์. (2565). ประสบการณ์เก็บข้อมูลภาคสนามในพื้นที่ความรุนแรงถึงตาย. วารสารสิทธิและสันติศึกษา, 1(2), 117-134. สืบค้นจาก https://so03.tci-thaijo.org/index.php/HRPS/article/view/163814
รวิวรรณ รักถิ่นกำเนิด. (2561). เหากับเธอ: อำนาจและการต่อรองของผู้ต้องขังหญิงในทัณฑสถาน. (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. สืบค้นจาก https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:163721
วิสุทธิ เวชวราภรณ์. (2564). คน ด้น เมือง: วัฒนธรรมการเคลื่อนย้ายบนเส้นทางของรถเมล์สายหนึ่งในกรุงเทพมหานคร. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. สืบค้นจาก https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:273807
สร้อยมาศ รุ่งมณี. (2559). “ตำแหน่งแห่งที่” ในฐานะเครื่องมือการเข้าถึงข้อมูล: บทสะท้อนจากการทำงานภาคสนามในพื้นที่ชายแดนอีสาน-ลาว. วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา, 35(1), 23-46. สืบค้นจาก https://socanth.tu.ac.th/outreach/jsaonline/vol-35-1-jan-jun-2016/
เสาวรีย์ ชัยวรรณ และวสันต์ ปัญญาแก้ว. (2562). คน/ช้าง/เคลื่อนย้าย และชีวิตเร่ร่อนในโลกสมัยใหม่. วารสารสังคมศาสตร์, 31(1), 10-45. สืบค้นจาก https://so04.tci-thaijo.org/index.php/jss/article/view/187706/139385
อรุษา ปัญญากดแก้ว. (2559). การติดตามวัตถุของการศึกษา: นัยเชิงวิธีวิทยาในการศึกษา การค้าข้าวข้ามพรมแดนไทย-ลาว. วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา, 35(1), 48-69. สืบค้นจาก https://socanth.tu.ac.th/outreach/jsaonline/vol-35-1-jan-jun-2016/
อิทธิพงษ์ ทองศรีเกตุ และกนกวรรณ ธราวรรณ. (2557). ทหารเกณฑ์: ปฏิบัติการของอำนาจบนเรือนร่าง. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 33 (5), 233-244. สืบค้นจาก https://doi.nrct.go.th//ListDoi/listDetail?Resolve_DOI=10.14456/humsu.2014.112
ภาษาอังกฤษ
Abad Espinoza, L. G. (2022). The Ethnographic Quest in The Midst Of COVID-19. International Journal of Qualitative Methods, 21. https://Doi.Org/10.1177/16094069221135967
Appadurai, A. (1996). Modernity At Large: Cultural Dimensions of Globalization (Vol. 1). University Of Minnesota Press.
Asad, T. (1973). Anthropology And Colonial Encounter. (Vol.6) London: Ithaca Press.
Atkinson, P. (1990). The Ethnographic Imagination: Textual Constructions of Reality. London: Routledge.
Benedict, R. (1934/2005). Patterns Of Culture. New York: Houghton Mifflin.
Bernard, H. R. (1988/2006). Research Methods in Anthropology: Qualitative and Quantitative Approaches (4th Ed.). Altamira Press.
Boas, F. (1901/1938). The Mind of Primitive Man. New York: Macmillan.
Boellstorff, T. (2008). Coming Of Age in Second Life: An Anthropologist Explores the Virtually Human. Princeton: Princeton University Press.
Braidotti, R. (2019). Posthuman Knowledge. Cambridge: Polity Press.
Clifford, J. (1986). Introduction: Partial Truths. In Clifford, J., & Marcus, G. E., (Ed). Writing Culture: the Poetics and Politics of Ethnography. Berkeley: University Of California Press.
Coleman, E. G. (2010). Ethnographic Approaches to Digital Media. Annual Review of Anthropology, 39(1), 487-505.
Das, V., Poole, D., Das, V., & Poole, D. (2004). Anthropology in the Margins of the State. PoLAR: Political and Legal Anthropology Review, 30(1), 140-144.
Forrest, J. (2022). Doing Field Projects: Methods And Practice for Social and Anthropological Research. John Wiley & Sons.
Furphy, S. (2013). Edward M. Curr and The Tide of History. In Books At JSTOR: Open Access. Australian National University E Press. https://Doi.Org/10.26530/OAPEN_459903
Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures: Selected Essays. New York: Basic Books.
Góralska, M. (2020). Anthropology From Home: Advice On Digital Ethnography for The Pandemic Times. Anthropology In Action, 27(1), 46-52.
Gulliver, P.H. (1979). Disputes and Negotiations: A Cross-Cultural Perspective. Academic Press.
Gulliver, P.H. (1988). Anthropological Contributions to the Study of Negotiations. Negotiation Journal. 4(3), 247-255.
Gupta, A., & Ferguson, J. (1997). Discipline And Practice: “The Field” As Site, Method, And Location in Anthropology. In Gupta, A., & Ferguson, J., (Ed.) Anthropological Locations: Boundaries and Grounds of a Field Science. Berkeley: University Of California Press. 1-46.
Günel, G. et. al. (2020). A Manifesto for Patchwork Ethnography. https://culanth.org/fieldsights/a-manifesto-for-patchwork-ethnography.
Günel, G., & Watanabe, C. (2024). Patchwork ethnography. American Ethnologist, 51(1), 131-139.
Haraway, D. (2008). When Species Meet. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
Hine, C. (2000). Virtual Ethnography. London: Sage Publications.
Hine, C. (2015). Ethnography For the Internet: Embedded, Embodied and Everyday. London: Bloomsbury Academic.
Ingold, T. (2000). The Perception of The Environment: Essays on Livelihood, Dwelling and Skill. Routledge.
Kirksey, E. (2015). Emergent Ecologies. Duke University Press.
Kirksey, S. E., & Helmreich, S. (2010). The Emergence of Multispecies Ethnography. Cultural Anthropology, 25(4), 545-576.
Kohn, E. (2013). How Forests Think: Toward An Anthropology Beyond the Human. Berkeley: University Of California Press.
Kozinets, R. V. (2002). The Field Behind the Screen: Using Netnography for Marketing Research in Online Communities. Journal Of Marketing Research, 39(1), 61-72.
Kozinets, R. V. (2010). Netnography: Doing Ethnographic Research Online. London, UK: Sage Publications.
Lanzeni, D., Waltorp, K., Pink, S., & Smith, R. C. (Eds.). (2023). An anthropology of futures and technologies. London: Routledge.
Latour, B. (1992) 'Where Are the Missing Masses? The Sociology Of A Few Mundane Artifacts', In Bijker, W. E. And Law, J. (Eds) Shaping Technology/Building Society: Studies in Sociotechnical Change, Cambridge, MA, MIT Press, Pp. 225-58.
Latour, B. (1996). Aramis, or, The love of technology. Harvard University Press.
Latour, B. (2005). Reassembling The Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford: Oxford University Press.
Lupton, D. (Ed.). (2021). Doing Fieldwork in A Pandemic (Crowd-Sourced Document.
Malinowski, B. (1922/2005). Argonauts Of the Western Pacific: An Account of Native Enterprise and Adventure in The Archipelagoes of Melanesian New Guinea. London: Routledge.
Marcus, G. E. (1995). Ethnography In/Of the World System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography. Annual Review of Anthropology, 24(1), 95-117.
Marcus, G. E., & Fischer, M. M. J. (1999). Anthropology As Cultural Critique: An Experimental Moment in The Human Sciences. Chicago: University Of Chicago Press.
Miller, D., & Slater, D. (2000). The Internet: An Ethnographic Approach. Oxford: Berg.
Pink, S. (2015). Doing Sensory Ethnography. 2nd ed. London: Sage Publications.
Pink, S., Horst, H., Postill, J., Hjorth, L., Lewis, T., & Tacchi, J. (2016). Digital Ethnography: Principles And Practices. London: Sage Publications.
Postill, J., & Pink, S. (2012). Social Media Ethnography: The Digital Researcher in A Messy Web. Media International Australia, 145(1), 123-134.
Powdermaker, H. (1966). Stranger And Friend: The Way of an Anthropologist. New York: W. W. Norton & Company.
Said, E. (1978). Orientalism. The Georgia Review. 31(1), 162-206.
Sera-Shriar, E. (2013). What Is Armchair Anthropology? Observational Practices In 19th-Century British Human Sciences. History of the Human Sciences, 27(2), 26-40. Https://Doi.Org/10.1177/0952695113512490 (Original Work Published 2014)
Tsing, A. L. (2005). Friction: An Ethnography of Global Connection. Princeton: Princeton University Press.
Tsing, A. L. (2015). The Mushroom at The End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins. Princeton: Princeton University Press.
Vannini, P. (2010). Mobile Cultures: From The Sociology of Transportation to The Study of Mobilities. Sociology Compass, 4(2), 111-121.
Vindrola-Padros, C. (2021). Rapid ethnographies : a practical guide. Cambridge University Press.
Zumwalt, R. L. (2022). Franz Boas: Shaping Anthropology and Fostering Social Justice. University Of Nebraska Press.
