ความสัมพันธ์ของจริตกับหลักปฏิบัติกัมมัฏฐาน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาความสัมพันธ์ของจริต 6 กับการปฏิบัติสมถกัมมัฏฐาน 2) ศึกษาความสัมพันธ์ของจริต 2 กับการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐาน และ 3) ศึกษาความสัมพันธ์ของจริตกับหลักปฏิบัติกัมมัฏฐาน ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเอกสาร โดยศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎก คัมภีร์อรรถกถา และคัมภีร์วิสุทธิมรรค วิมุตติมรรค คัมภีร์เนตติปกรณ์ เอกสาร ตำรา และงานวิจัย ผลการวิจัย พบว่า 1) ผู้มีราคจริตให้ปฏิบัติ คือ อสุภ 10 กับกายคตาสติ ผู้มีโทสจริตให้ปฏิบัติ คือ พรหมวิหาร 4 และวัณณกสิณ 4 ผู้มีโมหจริต และวิตกจริตให้ปฏิบัติ คือ อานาปานสติ ผู้มีสัทธาจริตให้ปฏิบัติในอนุสสติ 6 อย่างเบื้องต้น ผู้มีพุทธิจริตให้ปฏิบัติ คือ มรณานุสสติ อุปสมานุสสติ อาหาเรปฏิกูลสัญญา และจตุธาตุววัตถาน ส่วน อรูป 4 ภูตกสิณ 4 อาโลกกสิณ และอากาสกสิณนั้นเหมาะกับบุคคลทุกจริต 2) สำหรับผู้มีตัณหาจริต มีปัญญาอ่อน และผู้เป็นสมถยานิก มีปัญญาอ่อน ให้ปฏิบัติกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ผู้มีตัณหาจริต มีปัญญากล้า และผู้เป็นสมถยานิกมีปัญญากล้า ให้ปฏิบัติเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน ผู้มีทิฏฐิจริต มีปัญญาอ่อน และผู้เป็นวิปัสสนายานิก มีปัญญาอ่อน ให้ปฏิบัติจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน ผู้มีทิฏฐิจริต มีปัญญากล้า และผู้เป็นวิปัสสนายานิก มีปัญญากล้า ให้ปฏิบัติธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐานและ 3) จริตเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของการปฏิบัติทั้งสมถกัมมัฏฐาน และวิปัสสนากัมมัฏฐาน จริต 6 สัมพันธ์กับสมถะเป็นหลักดังราคจริตกับการปฏิบัติอสุภกัมมัฏฐาน 10 หรือกายคตาสติ ย่อมระงับดับนิวรณ์ จิตเป็นสมาธิแน่วแน่จนถึงฌาน ส่วนจริต 2 สัมพันธ์กับวิปัสสนาด้วยการปฏิบัติในสติปัฏฐาน 4 ทำเกิดนิพพิทาเบื่อหน่าย คลายจากตัณหา เกิดญาณปัญญาพิจารณาเห็นความเป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ดำเนินไปถึงนิพพานได้