การประดิษฐานและการเผยแผ่ของธรรมยุติกนิกายในจังหวัดนครพนม

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการเกิดขึ้นและขยายตัวของคณะธรรมยุติกนิกายในจังหวัดนครพนม พร้อมวิเคราะห์ปัจจัยที่เอื้อต่อการประดิษฐานอย่างมั่นคงในพื้นที่ คณะธรรมยุติกนิกายก่อตั้งโดยวชิรญาโณภิกขุ (รัชกาลที่ 4) ซึ่งทรงจัดระบบการศึกษาและวัตรปฏิบัติให้เป็นแบบแผน ส่งผลให้เกิดการขยายตัวสู่ภูมิภาคต่าง ๆ โดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น จังหวัดอุบลราชธานี ผ่านการเผยแผ่ของพระเถระสายวิปัสสนาจารย์ ได้แก่ พระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล และพระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต การเคลื่อนไหวของพระสงฆ์กลุ่มนี้มีบทบาทสำคัญต่อการฟื้นฟูการปฏิบัติธรรมและข้อวัตรอย่างเข้มข้น จังหวัดนครพนม ซึ่งในขณะนั้นยังไม่มีคณะธรรมยุติกนิกาย ได้รับการผลักดันจากผู้นำท้องถิ่น โดยเฉพาะพระยาสุนทรเทพกิจจาลักษณ์ ผู้ว่าราชการจังหวัด ที่ส่งเสริมให้พระสงฆ์ศึกษาข้อวัตรของพระอาจารย์ใหญ่ จากนั้นได้นำมาปรับใช้และเผยแผ่ในพื้นที่ราวปี พ.ศ. 2449 การประดิษฐานคณะธรรมยุติกนิกายในนครพนมจึงเป็นทั้งการฟื้นฟูวินัยสงฆ์ และการปรับโครงสร้างศาสนาให้สอดคล้องกับนโยบายรัฐสมัยใหม่ อาศัยเครือข่ายพระธุดงค์สายกรรมฐานและการสนับสนุนจากผู้นำท้องถิ่น ทำให้จังหวัดนครพนมกลายเป็นจุดเชื่อมโยงสำคัญระหว่างศูนย์กลางคณะธรรมยุติกนิกายกับพื้นที่ชายแดนลาว ทั้งด้านศาสนา การปกครอง และความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับศาสนาในเวลาต่อมา