จิตรกรรมสกุลช่างลำปาง: การศึกษาเชิงประติมานวิทยา และปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงในการเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่องทศชาติชาดก ในอำเภอเมือง จังหวัดลำปาง ช่วงพุทธศตวรรษที่ 24-25

บทคัดย่อ

วิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ข้อ คือ ศึกษาลักษณะทางประติมานวิทยาของตัวละครในเรื่องทศชาติชาดก จากจิตรกรรมฝาผนังในเขตอำเภอเมือง จังหวัดลำปาง และวิเคราะห์ว่าปัจจัยใดที่ส่งผลต่อการปรับเปลี่ยนแบบแผน ในการเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่องทศชาติชาดก ของกลุ่มสล่าในเขตจังหวัดลำปาง จากการศึกษาพบว่า กลุ่มสล่ามีความหลากหลายของที่มาแต่มีลักษะร่วมคือ ส่วนใหญ่มักจะวาดฉากประจำชาติ ดังจิตรกรรมไทยประเพณีที่ได้รับกันต่อมา และการวาดภาพเหตุการณ์ในเรื่องหลาย ๆ เหตุการณ์ และเป็นเหตุการณ์สำคัญ โดยสามารถแบ่งกลุ่มภาพออกเป็นสองช่วงคือ ภาพที่วาดก่อน พ.ศ.2500 และหลัง พ.ศ.2500 ภาพที่วาดก่อน พ.ศ.2500 ได้รับอิทธิพลจากศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์หรือกรุงเทพ ทั้งประเด็นที่เป็นการเล่าเรื่องหลายเหตุการณ์และเหตุการณ์สำคัญของเรื่อง พื้นที่ที่วาด วาดเต็มผนัง ลักษณะทางประติมานวิทยาของตัวละคร ลักษณะท่าทาง การแต่งกาย ส่วนภาพที่วาดหลัง พ.ศ.2500 จะพบว่ามีสล่าหลายกลุ่ม โดยมีลักษณะเฉพาะของตน อาจเรียกได้ว่าเป็น “ศิลปะสำเร็จรูป” ลักษณะเด่นของภาพจิตรกรรมในช่วงเวลานี้คือ การแสดงออกอย่างอิสระของสล่า ที่หลุดออกจากกรอบของขนบดั้งเดิมของจิตรกรรมไทยประเพณี ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนขนบในการวาดภาพจิตรกรรมนั้น อาจจะเนื่องมาจาก 2 ปัจจัยคือ ปัจจัยทางการปกครอง น่าจะเป็นปัจจัยสำคัญต่อขนบในการรับอิทธิพลของภาพจิตรกรรมไทยประเพณีมาในช่วงแรก คือ ช่วงก่อน พ.ศ.2500 จัดเป็นงานแบบกรุงเทพฯ สมัยรัชกาลที่ 6 และ ปัจจัยทางเศรษฐกิจ ปัจจัยนี้น่าจะเป็นปัจจัยหลักและปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อการวาดภาพจิตรกรรมในกลุ่มช่วงหลัง พ.ศ.2500 จากความนิยมในการวาดเลียนแบบภาพของ ส.ธรรมภักดี น่าจะเริ่มจากการทำบุญโดยมีเจ้าภาพร่วม เกิดระบบการจ้างเหมารับจ้างวาดโดยคิดตามพื้นที่ ดังนั้น จึงส่งผลต่อการกำหนดรูปแบบของภาพอย่างชัดเจนเนื่องจากสามารถผลิตซ้ำได้ในแต่ละแห่ง