คำบาลีสันสกฤตในนิทานท้องถิ่นอีสาน เรื่อง “ตำนานผาแดง-นางไอ่”

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษานิทานท้องถิ่นอีสาน เรื่อง ตำนานผาแดง-นางไอ่ ประพันธ์โดยกิตติธร คชทีป เค้าเรื่องจาก ส.พยัคฆ์ (อาจารย์สุทธา โสภากุล) ซึ่งประพันธ์ในรูปแบบกลอนสุภาพหรือกลอนแปด เป็นนิทานพื้นบ้านท้องถิ่นอีสานในอำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี ตำนานผาแดง-นางไอ่ สำนวนดังกล่าวประกอบด้วยเรื่องแต่ปางก่อน, ปัจจุบันชาติ, แข่งบั้งไฟ, ล่ากระรอกด่อน, ชคิตาล่ม และลั่นกลองรบ จากการศึกษาพบว่า ตำนานผาแดง-นางไอ่ เป็นนิทานพื้นบ้านอีสานที่สะท้อนให้เห็นแนวคิดความเชื่อทางพุทธศาสนา เนื้อหาหลากหลายส่วนเป็นความเชื่อโบราณของคนในสมัยล้านช้าง และมีการใช้คำศัพท์ภาษาบาลีสันสกฤต 11 ลักษณะ ได้แก่ 1) คำศัพท์ทางศาสนา เช่น บุญ บาป 2) คำศัพท์ที่ใช้เรียกตัวละครที่เป็นกษัตริย์ เช่น ขัตติยะ ไอศวรรย์ 3) คำศัพท์เกี่ยวกับธรรมชาติแวดล้อม เช่น ธรณี พฤกษา 4) คำศัพท์เกี่ยวกับเวลาและฤดูกาล เช่น ราตรี สนธยา 5) คำศัพท์เกี่ยวกับร่างกายอวัยวะ เช่น นาสิก พักตร์ 6) คำศัพท์เกี่ยวกับสัตว์ เช่น กุญชร ภุชงค์ 7) คำศัพท์ที่เป็นนามธรรม เช่น ปัญญา อารมณ์ 8) คำศัพท์ที่ใช้เรียกผู้หญิง เช่น กัญญา กมล 9) คำศัพท์ที่ใช้เรียกเครือญาติ เช่น อนุชา เชษฐา 10) คำศัพท์ที่เกี่ยวกับวัตถุสิ่งของ เช่น กาญจนา ธนู และ 11) คำศัพท์ที่เป็นคำกริยา เช่น อาฆาต อธิษฐาน