โลกของสงครามเย็น (Cold War) แบ่งขั้วทางการเมือง จนความต้องการที่จะไม่อยู่ในขั้วใดขั้วหนึ่งเป็นความใฝ่ฝันของหลากหลายประเทศที่พึ่งได้รับการปลดปล่อยจากระบบอาณานิคมคนคริสต์ผิวขาว  แต่ความพ่ายแพ้ของฝ่ายสังคมนิยมทำให้พัฒนาการของระบอบเสรีประชาธิปไตยที่ถูกกำกับด้วยแนวทางเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมใหม่ผงาดขึ้นมาในทศวรรษที่ 1990  “เสียงประชาชน” ตามแนวทางสังคมนิยมถูกทิ้งไว้ข้างหลัง  ไม่เหลือแม้กระทั่งความทรงจำของคนที่เติบโตในศตวรรษที่ยี่สิบเอ็ด  เพียงการแบ่งขั้ว (polarization) ไม่ได้มีแค่การเมือง แต่ยังคงความเหนียวแน่นของการแบ่งขั้วทางเศรษฐกิจสังคม (economic  & social polarization) ไว้ตามเดิม

การล่มสลายของรัฐขนาดใหญ่สังคมนิยมนำไปสู่เส้นทางของรัฐใหม่ๆ จำนวนมาก เช่น เอเชียกลาง เป็นต้น  เพียงแต่ระเบียบโลกแบบเสรีนิยม (liberal international order) ที่ครองอำนาจภายใต้อุดมการณ์โลกาภิวัตน์กลับเปิดโอกาสให้พลังของเสรีนิยมใหม่ขยายตัว  แต่การขยายตัวของเสรีนิยมใหม่กลับทำให้พลังชาตินิยมค่อยๆ มีความร้อนแรงมากยิ่งขึ้นในหลากหลายพื้นที่  เช่น สหรัฐอเมริกา เป็นต้น  กระแสธารของการต่อต้านระเบียบโลกเสรีนิยมภายใต้การนำของสหรัฐอเมริกาปรากฎออกมาในหลากหลายรูปแบบ  สหรัฐอเมริกาทำให้ผู้คนในดินแดนนอกยุโรปที่เคยตกเป็นเมืองขึ้นรู้สึกว่า “ยุโรปเลวแล้ว และอเมริกาก็เลวกว่า” มีความชัดเจนมากยิ่งขึ้น Eduardo Galeno (1940-2015) นักเขียนปัญญาชนจากอุรุกวัยคือหนึ่งในผู้ยืนหยัดความคิดนี้ 

เพียงแต่ความเลวร้ายของจักรวรรดิไม่ได้จำกัดอยู่แค่สหรัฐอเมริกา  แต่ยังรวมไปถึงเหล่าประเทศมหาอำนาจที่ทรงไว้ซึ่งอำนาจของอาวุธนิวเคลียร์ เช่น รัสเซีย จีน เป็นต้น  แนวทางการเป็นผู้นำของเหล่ามหาอำนาจจึงไม่ใช่เรื่องง่ายๆ ที่จะปรากฎภาพของการเป็นพระเอกและผู้ร้ายตามแบบโลกสงครามเย็น  จากการรุกรานของประเทศที่ได้รับการสนับสนุนโดยมหาอำนาจหรือแม้กระทั่งกระทำโดยมหาอำนาจเองทำให้ผู้คนรับรู้ว่าองค์กรระหว่างประเทศที่เหล่ามหาอำนาจตั้งขึ้นไม่สามารถปฏิบัติการตอบโต้อะไรได้  ตราบใดก็ตามที่ปราศจากการสนับสนุนจากมหาอำนาจ  จนทำให้การกำหนดชีวิตตัวเอง (self-determination) อย่างเป็นเอกเทศนั้นเป็นอะไรที่เปี่ยมไปด้วยความหวัง

สำหรับประเทศที่ต้องการเป็นเอกเทศและต้องการกำหดนชะตากรรมได้ด้วยตัวเองนั้นการต่อสู้ดำเนินไปในหลากหลายรูปแบบ เช่น การรวมตัวกันของประเทศที่พึ่งขึ้นมามีอำนาจทางเศรษฐกิจ การต่อต้านซากเดนของระบบอาณานิคมที่ยังดำเนินมาอย่างต่อเนื่องภายใต้ระเบียบโลกที่ควบคุมโดยเหล่าอดีตประเทศเจ้าอาณานิคม  จากกรอบความคิด ‘Postcolonial’ ไปจนถึง ‘Decoloniality’ ก็ล้วนแล้วแต่เป็นวิถีทางของการต่อสู้ที่อุบัติขึ้นบนทวีปต่างๆ จากแคว้นเบงกอล (Bengal) ของอินเดียมาถึงแอฟริกาไล่มาจนถึงดินแดนที่ราบสูงแอนดิส (Andes) และหมู่เกาะในทะเลคาริบเบียน  เป็นต้น  เส้นทางของการต่อสู้ดำรงของเหล่าผู้ต้องการปลดปล่อย (liberation) ตามเส้นทางของ ‘messiah’ ยังคงดำเนินต่อไป  แม้ว่าจะไม่จำเป็นที่จะต้องกล่าวถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์อีกต่อไป 

ธเนศ วงศ์ยานนาวา

หมายเหตุ: สำหรับผู้ที่สนใจบทความฉบับเต็มสามารถติดต่อสั่งซื้อได้ที่สายส่งเคล็ดไทย