แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่มีต่อสถาปัตยกรรมของสิมอีสาน

บทคัดย่อ

               การวิจัยเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาแนวคิดการออกแบบสถาปัตยกรรมทางพระพุทธศาสนา 2) ศึกษาประวัติและพัฒนาการสถาปัตยกรรมสิมอีสาน 3) วิเคราะห์แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในสถาปัตยกรรมสิมอีสาน เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 40 ท่าน นำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีการวิเคราะห์เชิงพรรณนา               

          ผลการศึกษาพบว่า  

          แนวคิดการออกแบบสถาปัตยกรรมทางพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะวัดวาอารามของชาวอีสานนั้น มีความโดดเด่นประหนึ่งศูนย์กลางแห่งจักรวาลซึ่งเป็นที่สถิตของเทพเจ้า สถาปัตยกรรมสิมอีสานให้ความสำคัญตามสัญลักษณ์ของจักรวาลคติ ตามการรับรู้ในเชิงสัญลักษณ์ของชาวอีสานในอดีต ส่วนที่มีลักษณะร่วมคือ การวางตำแหน่งสิมอีสาน เป็นศูนย์กลางของวัดเสมือนดังเขาพระสุเมรุเป็นศูนย์กลางจักรวาล 

          สถาปัตยกรรมสิมอีสาน มีประวัติและพัฒนาการ 3 ยุค ได้แก่ ยุคที่ 1 สิมอีสานพื้นบ้านบริสุทธิ์แบบดั้งเดิม คือ สถาปัตยกรรมสิมอีสานในยุคสร้างบ้านแปลงเมือง ได้รับอิทธิพลจากช่างล้านช้าง ยุคที่ 2 สิมพื้นบ้านประยุกต์โดยช่างพื้นบ้าน ที่ได้รับอิทธิพลจากช่างญวน และยุคที่ 3 สิมพื้นบ้านผสมเมืองหลวง งานช่างในยุคนี้มีความหลากหลาย ซึ่งอาศัยการศึกษาจากภาพถ่าย หนังสือ ตำรา หรือบ้างก็เดินทางไปศึกษาดูงานตามแหล่งศิลปะสถาปัตยกรรมวัดต่างๆ ทั้งในและต่างประเทศ

          แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในสถาปัตยกรรมสิมอีสานวิเคราะห์จากองค์ประกอบ 3 ส่วน ได้แก่ 1) ส่วนบนของสิม มีช่อฟ้าที่มีรูปคล้ายปราสาทเป็นสัญลักษณ์แสดงถึงความเคารพบูชาและเสมือนฉัตรที่คอยกั้นแดดและฝนพระพุทธรูปและสิม ส่วนหน้าบันของสิม นิยมสร้างเป็นตะวันทอแสงเปรียบได้กับปัญญาที่เกิดขึ้นกลางใจของผู้แสวงหาโมกขธรรม 2) ส่วนกลางของสิม มีประตูทางเข้าทางเดียว เปรียบได้กับมรรคมีองค์ 8 เป็นทางสายเอกซึ่งจะนำผู้ปฏิบัติไปสู่การพ้นทุกข์ และ 3) ส่วนฐานของสิม คือ ส่วนของเอวขันเปรียบได้กับไตรสิกขา หลักธรรมที่พัฒนาชีวิตให้ดำรงบนความถูกต้องและดีงาม เป็นต้น