พุทธศิลป์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ : แนวคิด พัฒนาการ อัตลักษณ์สำคัญของพระพุทธรูปในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

บทคัดย่อ

     การวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์ คือ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดและพัฒนาการของพุทธศิลป์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 2) เพื่อศึกษาลักษณะสำคัญและการเรียนรู้พุทธศิลป์ที่สำคัญในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นการศึกษาเชิงคุณภาพโดยใช้การเก็บข้อมูลทั้งจากเอกสาร งานวิจัยและข้อมูลภาคสนามโดยกำหนด 5 พื้นที่ ในภาคอีสาน 5 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดขอนแก่น กาฬสินธุ์ หนองคาย สกลนคร และจังหวัดอุบลราชธานี จากผู้ให้ข้อมูลจำนวน 65 รูป/คน

     ผลการวิจัยพบว่า แนวคิดพุทธศิลป์ เกิดขึ้นในยุคพุทธกาลเน้นประโยชน์การใช้สอยเป็นสำคัญ และมุ่งพัฒนาที่ตัวบุคคลเป็นหลัก จึงปรากฏพุทธศิลป์ประเภทสถาปัตยกรรมที่เป็นส่วนของอาคาร สถานที่เท่านั้น ต่อมายุคหลังพุทธกาลจึงปรากฏประติมากรรมกล่าวคือพระพุทธรูป เหตุที่เป็นเช่นนั้นก็เพราะได้รับอิทธิพลความเชื่อจากชาวกรีกที่นิยมสร้างรูปเคารพแทนเทพเจ้าที่ตนนับถือ พระพุทธรูปนั้นเริ่มแพร่หลายกระจาย
     ในยุคที่มีพระสาวกเข้ามาประกาศเผยแผ่พระพุทธศาสนาในรัชสมัยพระเจ้าอโศก และการติดต่อทางการค้า
จนเป็นที่นิยมหล่อหรือปั้นขึ้นพร้อมกับการมีอารามในภูมิภาคต่างๆ ในประเทศไทย พัฒนาการของพระพุทธรูปหลังจากนั้น ยุคขอมรุ่งเรืองในพื้นที่ได้มีการแกะสลัก หินทรายเป็นพระพุทธรูปปางต่างๆ และมีการสร้างปราสาทเป็นศาสนสถานเพื่อใช้ในการประกอบพิธี ต่อมาบางแห่งได้เปลี่ยนแปลงจากลัทธิความเชื่อเดิมเป็นพระพุทธศาสนาบ้างก็มี ในยุคล้านช้างได้มีการสร้างพุทธศิลป์ไว้มากมาย
     อัตลักษณ์สำคัญของพระพุทธรูป ในแถบภูมิภาคอีสานถูกแบ่งออกเป็น 3 ยุค คือ ทวาราวดี ขอม และล้านช้าง ซึ่งปัจจุบันศิลปะที่ทรงอิทธิพล และได้รับการสืบต่อมาจนถึงปัจจุบันคือพุทธศิลป์แบบล้านช้าง เนื่องด้วยกลุ่มชาติพันธ์ที่อาศัยอยู่ มีวัฒนธรรมเดียวกันกับชาวลาว ทำให้ค่านิยม จารีตประเพณีมีความยึดโยงกับพุทธศิลปกรรมแบบล้านช้างการเรียนรู้พุทธศิลป์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เบื้องต้นต้องทำความเข้าใจในประวัติศาสตร์ และบริบทภูมิภาคอีสาน ซึ่งมีหลากชาติพันธ์เข้ามาครอบครอง ย่างเข้าสู่ยุครัตนโกสินทร์ยังพบว่าชาติพันธุ์ที่ยังคงอยู่ในภูมิภาคอีสาน ยังคงเป็นชาวล้านช้างเดิม แต่อยู่ในเขตแดนของประเทศไทยทำให้ศิลปะไทยเข้าไปมีอิทธิพลแทนพระพุทธรูปแบบล้านช้าง