การศึกษาเชิงวิพากย์ความสัมพันธ์ระหว่างปฏิจจสมุปบาทกับคุณค่าทางจริยะ

บทคัดย่อ

การศึกษาเชิงวิพากย์ความสัมพันธ์ระหว่างปฏิจจสมุปบาทกับคุณค่าทางจริยะได้แบ่งประเด็นที่สำคัญเป็น ๓ ประเด็นคือ  (๑) ปฏิจจสมุปบาทในพุทธปรัชญาเถรวาท  (๒) คุณค่าจริยธรรมในพุทธปรัชญาเถรวาท (๓) ความสัมพันธ์ระหว่างปฏิจจสมุปบาทกับคุณค่าทางจริยธรรม  และมีข้อสรุปที่สำคัญ คือ ปฏิจจสมุปบาทเป็นหลักความจริงเรียกว่า ธรรมนิยาม  และมีความสัมพันธ์กับคุณค่าทางจริยธรรม  ดังนี้

               (๑) ปฏิจจสมุปบาทเกี่ยวข้องกับหลักมัชฌิมาปฏิปทาอันถือเป็นหลักจริยธรรมขั้นสูงในพุทธปรัชญาเถรวาท  โดยหลักปฏิบัติดังกล่าวเกี่ยวข้องกับคุณค่าแบบสัมพัทธ์กับคุณค่าระดับสังคม คือศีลและกุศลกรรมบถ  โดยมีความสุขที่เกิดขึ้นแก่ตนเองและสังคมเป็นผลตอบแทน ฉะนั้น  ปฏิจจสมุปบาทกับคุณค่าจริยะแบบนี้จึงกล่าวถึงความสุขเป็นผลที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติ

               (๒) ปฏิจจสมุปบาทเกี่ยวข้องกับผลที่เกิดขึ้นผ่านการปฏิบัติเท่านั้น  แค่ความรู้แบบญาณวิทยาอย่างเดียวไม่อาจทำให้เข้าใจความจริงข้อนี้ได้  ตามข้อปฏิบัติของมัชฌิมาปฏิปทานั้นเขาสามารถลดละอัตตา  นั้นคือความดับทุกข์และการบรรลุธรรม  ฉะนั้น  ปฏิจจสมุปบาทและคุณค่าจริยธรรมแบบนี้เป็นผลของการปฏิบัติ