การศึกษาคติธรรมจากพิธีกรรมงานฌาปนกิจศพ ของชุมชนตำบลเทพรักษา อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพที่ปรากฏในคัมภีร์พระไตรปิฎกของพุทธศาสนาเถรวาท  เพื่อศึกษาพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพในชุมชนตำบลเทพรักษา อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์  และเพื่อศึกษาวิเคราะห์คติธรรมที่ปรากฏอยู่ในพิธีกรรมงานฌาปนกิจศพของชุมชน ตำบลเทพรักษา อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ 

            ผลจากการศึกษาแนวคิดการตายและพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท  พบว่า  ความตาย  คือ  กระบวนการจบของชีวิต  หมายถึงการสิ้นใจ, การสิ้นสภาพของการมีชีวิต  ซึ่งทุกคนจะต้องประสบอย่างแน่นอน  จนกล่าวได้ว่าไม่มีใครในโลกที่ไม่ตาย  นอกเสียจากผู้ที่ไม่เกิดเท่านั้นที่ไม่ตาย  ด้วยเหตุนี้จึงมีนักปรัชญา  นักการศาสนา  นักวิชาการ  หลายคนพยายามที่จะค้นหาทดลองเพื่อพิสูจน์ความจริงในเรื่องการตาย  ดังนั้นทัศนะต่อการตายจึงมีความแตกต่างกัน  นักปรัชญามีทัศนะเชื่อว่าการตายเป็นปรากฏการณ์ของชีวิตมนุษย์ทางร่างกายเท่านั้น  เมื่อมนุษย์ตายแล้วกายก็จะดับสูญไปกลายเป็นธาตุดิน  แต่วิญญาณที่อาศัยอยู่ในร่างกายยังต้องดำเนินต่อไป  ตามภาวะของวิญญาณ  วิญญาณเป็นอมตะไม่มีวันตาย  แต่อีกทัศนะหนึ่งของนักปรัชญา  มองว่าความตายก็เป็นปรากฏการณ์อย่างหนึ่งของชีวิตมนุษย์เหมือนกันแต่มนุษย์จะไม่มีวันเกิดอีกเพราะสิ้นสุดลงบนโลกนี้เท่านั้น  ส่วนทัศนะทางพระพุทธศาสนาเถรวาทมองว่าการตายเป็นเรื่องสัจธรรมของชีวิตโดยแสดงแนวคิดการตายเอาไว้  เช่น  องค์ประกอบของการตาย  ประเภทของการตาย  และสาเหตุของการตายตลอดถึงคุณและโทษของการตาย  การตายแม้จะมีความหมายในเชิงลบ  แต่พระพุทธศาสนามิได้มองในเชิงลบ  กลับนำมาเป็นกำลังใจในการสร้างสิ่งที่ดีงามให้เกิดขึ้นในจิตใจ  พระพุทธเจ้าทรงนำสิ่งที่ปรากฏอยู่ในชีวิตจริงมาเป็นอุปกรณ์ในการสอน  ทรงนำเอามาเป็นเครื่องเตือนสติไม่ให้ประมาทมัวเมาในวัยในชีวิต  ให้เร่งรีบขวนขวายทำคุณงามความดี  และปฏิบัติธรรมบำเพ็ญเพียรให้บรรลุมรรคผลต่อไป  ส่วนพิธีกรรมการจัดงานศพที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทนั้น  จะเห็นได้ว่าในสมัยพุทธกาลจะจัดพิธีกรรมเกี่ยวกับการตายเฉพาะบุคคลสำคัญ  เช่น  พระพุทธเจ้า  พระพุทธบิดา  และพระพุทธสาวกบางรูป  ส่วนบุคคลทั่วไปไม่ปรากฏว่ามีพิธีกรรมด้านนี้  แต่มีการจัดการเกี่ยวกับศพอย่างเรียบง่ายโดยการเผา  การฝัง  การทิ้งศพให้เป็นอาหารของสัตว์   การนำศพลอยแม่น้ำ   และการจัดการเกี่ยวกับศพก็จะทำทันทีหลังจากที่ตายแล้ว

            ผลจากการศึกษาพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพในชุมชนตำบลเทพรักษา  พบว่า  ชุมชนตำบลเทพรักษา  อำเภอสังขะ  จังหวัดสุรินทร์  และเพื่อศึกษาวิเคราะห์คติธรรมที่ปรากฏอยู่ในพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพของชุมชนตำบลเทพรักษา  อำเภอสังขะ  จังหวัดสุรินทร์  เป็นชุมชนชาวเขมร  ประกอบด้วยชุมชน  ๑๓  หมู่บ้าน  โดยการเลือกกลุ่มตัวอย่างที่เป็นพระสงฆ์  ปราชญ์ชาวบ้าน  สัปเหร่อ  มรรคนายก  หรือผู้นำชุมชน  หมู่บ้านละ  ๒  คน  รวม  ๒๖  คน  เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย  ได้แก่  แบบสัมภาษณ์

            ผลจากการศึกษาวิเคราะห์คติธรรมจากพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพในชุมชนตำบลเทพรักษา  พบว่า  พิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพนั้นแม้มีพิธีกรรมมากมาย  แต่ไม่ใช่เป็นเรื่องความไร้สาระงมงาย  เป็นเหตุให้เสียเวลาและเสียทรัพย์หาประโยชน์อันใดมิได้  เหมือนบางคนสงสัยและเข้าใจกัน  แต่ความจริงแล้วพิธีกรรมต่าง ๆ เหล่านั้นล้วนมีคุณค่าทางจิตใจ  ซึ่งคนสมัยก่อนมีความชาญฉลาดเป็นนักปราชญ์  ได้นำหลักธรรมทางศาสนามาผูกเอาไว้เป็นคติธรรม  เพื่อให้อนุชนรุ่นหลังได้นำไปคิดพิจารณาหาหนทางในการปฏิบัติ  ที่สอดคล้องกับความจริงของชีวิตในแง่มุมของสัจธรรม  ประหนึ่งทำของที่ไม่มีค่าให้มีค่า  หรือทำของมีคุณค่าน้อยให้มีคุณค่ามาก  พิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพนั้นมีขั้นตอนพิธีกรรมหลายอย่าง  ซึ่งมีคติธรรมสอดแทรกเอาไว้ในพิธีกรรมเหล่านั้นมากมาย  ซึ่งคติธรรมที่ปรากฏในพิธีกรรมการจัดงานฌาปนกิจศพของชุมชนตำบลเทพรักษา  เช่น  คติธรรมข้อปฏิบัติเมื่อมีคนป่วยใกล้ตาย  คติธรรมที่ปรากฏในพิธีกรรมการปฏิบัติต่อศพ   คติธรรมที่ปรากฏในพิธีกรรมการปฏิบัติในการสวดศพ  คติธรรมที่ปรากฏในพิธีกรรมการบวชหน้าศพและนำศพไปสู่ฌาปนสถาน   คติธรรมที่ปรากฏในการเผาศพ  คติธรรมที่ปรากฏในพิธีกรรมการเก็บอัฐิและทำบุญอุทิศให้แก่ผู้ตาย  ซึ่งในแต่ละอย่างนั้นก็มีคติธรรมสอดแทรกอยู่สำหรับเป็นหลักปฏิบัติพัฒนาชีวิตของตนให้รู้ถึงสัจธรรมของชีวิตอย่างแท้จริงต่อไป