การศึกษาวิเคราะห์ประเพณีการถวายข้าวมธุปายาส : กรณีศึกษาอำเภอท่าตูม จังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ  ๑) ศึกษาเรื่องข้าวที่ปรากฏในพระพุทธศาสนา  ๒)ศึกษาเรื่องข้าวที่ปรากฏในสังคมไทย ๓)ศึกษาประเพณีการถวายข้าวมธุปายาสของประชาชนในอำเภอท่าตูม จังหวัดสุรินทร์ ผลการศึกษาพบว่า

               พระพุทธศาสนาได้กล่าวถึงพืชที่เป็นมูลเหตุแห่งโภชนะว่ามีมี ๒ ชนิดคือบุพพัณชาติและอปรัณชาติ พืชที่เป็นประเภทข้าวมีเจ็ดชนิดด้วยกันคือข้าวสาลีข้าวเปลือกข้าวเหนียว ข้าวละมานข้าวฟ่างลูกเดือยและหญ้า พัฒนาการของข้าวในพระพุทธศาสนามีกล่าวถึงในพระสูตรชื่อว่าอัคคัญญสูตรที่แสดงให้เห็นพัฒนาการของข้าวไว้อย่างชัดเจน ข้าวนั้นมีความสำคัญและเกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนาเป็นอย่างมากเช่นข้าวมื้อแรกที่พระโพธิสัตว์เสวยแล้วได้ตรัสรู้และข้าวที่พระพุทธเจ้าเสวยแล้วปรินิพพาน นอกจากนี้ข้าวยังเกี่ยวข้องกับการบัญญัติสิกขาบทในพระพุทธศาสนาเช่นการบัญญัติเกี่ยวกับการอยู่จำพรรษาของพระสงฆ์

               ประชาชนในประเทศไทยบริโภคข้าวเป็นอาหารหลัก ข้าวจึงเกี่ยวข้องกับสังคมไทยมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน จากการศึกษาพบว่าประเทศไทยทำนาปลูกข้าวมาแล้วไม่ต่ำกว่าห้าพันปี คนไทยสมัยโบราณปลูกข้าวสำหรับการบริโภคเท่านั้น ส่วนที่เหลือจากการบริโภคจะเก็บไว้ในยุ้งฉางหรือนำไปแลกเปลี่ยนเป็นปัจจัยอย่างอื่นที่สำคัญสำหรับการดำเนินชีวิต ประเพณีพิธีกรรมความเชื่อที่เกี่ยวกับข้าวของสังคมไทยมีเป็นจำนวนมาก มีทั้งพิธีราษฎร์และพิธีหลวงจุดประสงค์ของการทำพิธีเพื่อให้ฝนตกถูกต้องตามฤดูกาล เพื่อให้ได้ผลผลิตที่อุดมสมบูรณ์

               ข้าวมธุปายาสเป็นข้าวที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนามาตั้งแต่สมัยพุทธกาล พระโพธิสัตว์ได้เสวยข้าวมธุปายาสที่นางสุชาดาถวายก่อนวันตรัสรู้หลังจากเสวยแล้วจึงได้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ชาวพุทธจึงเชื่อว่าข้าวมธุปายาสเป็นข้าวทิพย์ที่ใครได้บริโภคแล้วจะทำให้มีโชค สุขภาพร่างกายแข็งแรง จึงนิยมกวนข้าวมธุปายาสถวายแก่พระสงฆ์เพื่อเป็นการทำบุญ แต่วันเวลาที่กวนข้าวมธุปายาสในแต่ละภูมิภาคของสังคมไทยไม่เหมือนกัน บางแห่งนิยมกวนก่อนขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๖ เพราะถือว่าเกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้าโดยตรง บางแห่งนิยมกวนข้าวทิพย์ก่อนวันออกพรรษา

               จากข้อมูลที่ผู้วิจัยได้ศึกษามาอำเภอท่าตูมมีวัดที่ยังยึดถือประเพณีกวนข้าวทิพย์ประมาณสามวัดที่จัดกวนข้าวทิพย์เป็นประจำทุกปี ความเชื่อในประเพณีกวนข้าวทิพย์ของอำเภอท่าตูมถือว่าข้าวมธุปายาสเป็นข้าวทิพย์ ทำเพื่อบูชาพระพุทธเจ้าเป็นการทำบุญตามความเชื่อที่ว่าใครได้ทานข้าวทิพย์แล้วจะทำให้มีโชคมีร่างกายแข็งแรง อำเภอท่าตูมนิยมกวนข้าวทิพย์ก่อนวันออกพรรษา เพราะถือว่าช่วงนี้เป็นช่วงที่มีความอุดมสมบูรณ์