การวิเคราะห์สารัตถะการปฏิบัติสมาธิในพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ (1) เพื่อศึกษาสมาธิในพระพุทธศาสนา (2) เพื่อศึกษาสารัตถะการปฏิบัติสมาธิในพุทธปรัชญาเถรวาท และ (3) เพื่อวิเคราะห์สารัตถะการปฏิบัติสมาธิในพุทธปรัชญา  เถรวาท การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ แล้วนำเสนอด้วยวิธีการพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า คำว่า สมาธิ แปลว่า ความตั้งใจมั่น ซึ่งหมายเอาภาวะที่จิตมีความแน่วแน่มั่นคง สมาธิมี 2 ประเภท คือ สมาธิแบบชั่วครู่ เรียกว่า ขณิกสมาธิ และสมาธิในระยะเวลาที่นานขึ้นสำหรับผู้ที่กำลังจะได้ฌานและนิมิตต่างๆ เรียกว่า อัปปนาสมาธิ สารัตถะการปฏิบัติสมาธิตามหลักการเชิงพุทธปรัชญาเถรวาท นั่นคือผู้สนใจในการปฏิบัติสมาธิจะเริ่มด้วยการศึกษาความหมายของสมาธิจนเข้าใจอย่างดีแล้ว จึงได้นำสาระสำคัญของสมาธิไปปฏิบัติตาม จนก่อเกิดความรู้แจ้งในสมาธิที่มากขึ้น ซึ่งตรงกับหลักการทางปรัชญาที่ชื่อญาณวิทยา คือ การปฏิบัติสมาธิจะก่อให้เกิดความรู้ในธรรมต่างๆ ที่ลึกซึ้งมากยิ่งขึ้น ในที่นี้ท่านหมายเอาหลักธรรมต่างๆ มีหลักไตรลักษณ์ เป็นต้นส่วนการวิเคราะห์การปฏิบัติสมาธิในพุทธปรัชญาเถรวามนั้น คือการปฏิบัติโดยเป็นการใช้สมาธิไปกำหนดพิจารณาให้เห็นหลักไตรลักษณ์ จนสามารถพิจารณาเห็นสภาพตามความเป็นจริงในลักษณะทั้ง 3 คือ ความเปลี่ยนแปรไปของสรรพสิ่ง (อนิจจตา) ความทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ (ทุกขตา) และเป็นสภาพที่บังคับบัญชาไม่ได้ อันเป็นธรรมชาติของสังขารและวิสังขาร (อนัตตตา) และเป็นข้อที่ให้สำเร็จความหลุดพ้น