วิเคราะห์หลักพุทธธรรมที่ปรากฏในประเพณีบุญข้าวประดับดินของชุมชน ตำบลขอนแตก อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) ศึกษาคติความเชื่อเกี่ยวกับประเพณีบุญข้าวประดับดินในสังคมไทย  2) ศึกษารูปแบบและพิธีกรรมในประเพณีบุญข้าวประดับดินของชุมชนตำบลขอนแตก อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ 3) วิเคราะห์หลักพุทธธรรมที่ปรากฎในประเพณีบุญข้าวประดับดินของชุมชนตำบลขอนแตก อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพภาคสนาม โดยวิเคราะห์ข้อมูลจากพระไตรปิฎก เอกสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง และการสัมภาษณ์กลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลัก มี 4 กลุ่ม ได้แก่ 1) พระสงฆ์ จำนวน 5 รูป 2) ผู้บริหาร/ผู้นำชุมชน/ผู้นำท้องถิ่น จำนวน 10 คน 3) ปราชญ์ชาวบ้าน/มัคทายก จำนวน 5 คน 4) ประชาชนในพื้นที่ จำนวน 10 คน รวมทั้งหมด 30 รูป/คน แล้วนำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีการวิเคราะห์เชิงพรรณนา

ผลการวิจัยพบว่า

คติความเชื่อเกี่ยวกับประเพณีบุญข้าวประดับดินในสังคมไทย บุญข้าวประดับดินเป็นหนึ่งในประเพณีฮีตสิบสอง คองสิบสี่ เป็นประเพณีของชาวอีสานที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน สะท้อนถึงคติความเชื่อและวัฒนธรรมท้องถิ่น และเป็นกุศโลบายให้ชาวพุทธได้ทำบุญกุศลและบริจาคทาน ประเพณีนี้มีปรากฏในชุมชนชาวตำบลขอนแตกตั้งแต่ปี พ.ศ. 2514 จนถึงปัจจุบัน

รูปแบบและพิธีกรรม  การทำบุญข้าวประดับดิน เป็นประเพณีหนึ่งในฮีตสิบสอง นิยมทำกันในวันแรม 14 ค่ำ เดือนเก้า หรือที่เรียกว่า บุญเดือนเก้า บุญข้าวประดับดิน เป็นบุญที่ทำเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ เปรต หรือญาติมิตรที่ตายไปแล้ว ข้าวประดับดิน ได้แก่ ข้าวและอาหารคาวหวาน พร้อมหมากพลู บุหรี่ที่ห่อด้วยใบตอง กล้วย นำไปวางไว้ตามใต้ต้นไม้ แขวนไว้ตามกิ่งไม้ ตามบริเวณกำแพงวัดบ้าง หรือวางไว้ตามพื้นดิน เรียกว่า "ห่อข้าวน้อย" นำภัตตาหารไปถวายแด่พระภิกษุ สามเณร แล้วอุทิศส่วนกุศลแก่ผู้ตายโดยกรวดน้ำไปให้

หลักพุทธธรรมที่ปรากฎในประเพณีบุญข้าวประดับดินของชุมชนตำบลขอนแตก อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ คือ 1) บุญกิริยาวัตถุ 3 ได้แก่ ทาน ศีล ภาวนา 2) หลักสามัคคีธรรม 3) หลักทิศ 6 และ 4) หลักปุพพเปตพลี และควรมีการอนุรักษ์สืบสานประเพณีบุญข้าวประดับดินเพื่อให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาเรียนรู้