การบริหารจัดการการศึกษาเพื่อความเท่าเทียมลดปัญหาความเหลื่อมล้ำ

ปิยลักษณ์  โพธิวรรณ์; กฤษกนก  ดวงชาทม; รุ้งลาวัลย์  ละอำคา; ปองภพ  ภูจอมจิตร; ดรุณนภา  นาชัยฤทธิ์

ผู้แต่ง

ปิยลักษณ์ โพธิวรรณ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม, มหาสารคาม, ประเทศไทย
กฤษกนก ดวงชาทม มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม, มหาสารคาม, ประเทศไทย
รุ้งลาวัลย์ ละอำคา มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม, มหาสารคาม, ประเทศไทย
ปองภพ ภูจอมจิตร มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม, มหาสารคาม, ประเทศไทย
ดรุณนภา นาชัยฤทธิ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม, มหาสารคาม, ประเทศไทย

คำสำคัญ:

การบริหารจัดการการศึกษา, ความเท่าเทียม, ความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา

บทคัดย่อ

การศึกษาได้รับการยอมรับว่าเป็นกลไกสำคัญของการพัฒนาประเทศ แต่ถึงอย่างไรก็ตามสถานการณ์ด้านการศึกษาพบว่าปัญหาความเหลื่อมล้ำและโอกาสทางการศึกษายังเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นและคงอยู่มาอย่างยาวนาน ทั้งนี้เป็นผลมาจากสถานการณ์ความเหลื่อมล้ำในด้านต่างๆ ที่เกิดขึ้น เช่น คุณภาพของโรงเรียนที่แตกต่าง การศึกษาไม่ทั่วถึงในพื้นที่ห่างไกล การขาดแคลนทุนการศึกษา ปัญหาเศรษฐกิจ และโรคระบาด ซึ่งล้วนแต่เป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลให้เด็กไทยถูกผลักออกจากระบบการศึกษา อีกทั้งสถานการณ์ความเหลื่อมล้ำมีความเชื่อมโยงกับคุณภาพการศึกษา และมีความเชื่อมโยงกับสังกัดของสถานศึกษา ขนาดสถานศึกษาและฐานะทางเศรษฐกิจของครัวเรือน บทความนี้มีเป้าหมายเพื่อที่จะวิเคราะห์ให้เห็นถึงสาเหตุของโอกาสทางการศึกษาที่ส่งผลต่อความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา โดยมุ่งให้ความสำคัญกับการแสวงหาแนวทางและข้อเสนอแนะให้กับสถานศึกษาเพื่อนำไปสู่การออกแบบการบริหารจัดการการศึกษาเพื่อความเท่าเทียมและลดปัญหาความเหลื่อมล้ำ โดยข้อมูลบางส่วนนั้นได้มาจากการเก็บข้อมูลตามโครงการขยายผลและพัฒนาระบบการจัดเก็บข้อมูลตามเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนด้านการศึกษาระดับจังหวัด ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่นำเสนอต่อสำนักงานกองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษาเมื่อปี 2565 และได้มาจากการสัมภาษณ์ผู้บริหารสถานศึกษาระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน ซึ่งได้ข้อสรุปว่า แนวคิดของการจัดการศึกษาเพื่อความเท่าเทียมและลดความเหลื่อมล้ำนั้นมีความสอดคล้องและเป็นไปในทิศทางเดียวกันกับแนวคิดการพัฒนาทุนมนุษย์ การจัดการการศึกษาเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาคนเพื่อให้มีคุณภาพทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และสังคม การศึกษาสามารถสร้างอาชีพ สร้างรายได้และความมั่นคง ดังนั้นการจัดการศึกษาจึงเป็นไปเพื่อการพัฒนาคุณภาพของมนุษย์ และส่งต่อมายังการพัฒนาเศรษฐกิจและความมั่นคงของสังคมในภาพรวม ดังนั้นหน้าที่ของสถานศึกษาจะต้องดำเนินการจัดการศึกษาทั้งในด้านนโยบาย หลักปฏิบัติและทรัพยากรเท่าที่มีอยู่เพื่อบริหารจัดการการศึกษาให้ได้อย่างเท่าเทียมโดยไม่เลือกปฏิบัติ ไม่ว่าจะเป็นการจัดการหลักสูตรการเรียนการสอนที่เกิดขึ้นจากการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย จัดหลักสูตรการเรียนการสอนให้สอดคล้องกับภูมิปัญญา ท้องถิ่น วัฒนธรรม ส่งเสริมการเรียนรู้ที่สามารถนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน ลดการแข่งขันและการสร้างกฏเกณฑ์ กติกาทางสังคม หลีกเลี่ยงการผลิตซ้ำ เบียดขับ สร้างความขัดแย้งด้วยการแบ่งประเภทของผู้เรียนและประเภทของแผนการเรียนในสถานศึกษา

เอกสารอ้างอิง

กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา. (2567). สถานการณ์ความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาปี 2567 และทิศทางสําคัญในปี 2568. สืบค้นจาก https://www.eef.or.th/wp-content/uploads/2025/02/Inequality-situation-report.pdf

กองยุทธศาสตร์การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์และสังคม. (2567). สศช. ร่วมกับ UNICEF และ TDRI ขับเคลื่อนการพัฒนาทุนมนุษย์. สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. สืบค้นจาก https://www.nesdc.go.th/ewt_news.php?nid=15958&filename=index

กิตติศักดิ์ อุไรวงค์. (2567). การศึกษาเพื่อแก้ปัญหาความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำ: กรณีศึกษาองค์ความรู้และแนวคิดจากประสบการณ์ของต่างประเทศ. สำนักวิชาการ สำนักงานเลขาธิการวุฒิสภา. สืบค้นจาก https://www.senate.go.th/assets/portals/1/news/16169/2_16169.pdf

จุไรลักษณ์ เอี้ยวพันธ์. (2567). งบการศึกษาไทยจัดสรรอย่างไรให้เกิดประสิทธิภาพ. สำนักงบประมาณของรัฐสภา. สืบค้นจาก https://web.parliament.go.th/view/82/News_Detail/2567/1442/TH-TH

ณัชชา มหาปุญญานนท์. (2566). ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายการแก้ปัญหาความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาในประเทศไทย. วารสารศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 17(1), 18–39.

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร. (2564). การลดความยากจนและเหลื่อมล้ำด้วยทางการศึกษา. สถาบันพัฒนาประชาสังคม. สืบค้นจาก https://www.csdi.or.th/2021/09/ending-poverty/

ธนกร วรพิทักษานนท์, & ศยามล เจริญรัตน์. (2565). ผลกระทบของความเหลื่อมล้ำต่อการเข้าศึกษาต่อระดับอุดมศึกษาของนักเรียนไทย. วารสารวิจัยวิชาการ, 5(6), 203–216.

มติชน. (2568). กสศ.เผยตัวเลขความเหลื่อมล้ำปี 67 พบเด็กยากจนพิเศษ 1.34 ล้านคน 1.1 ล้านคน ยังไม่ได้รับความช่วยเหลือ. สืบค้นจาก https://www.matichon.co.th/local/education/news_5036889

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560. (2560). ราชกิจจานุเบกษา, 134(ตอนที่ 40 ก), 1–94.

ราชบัณฑิตยสถาน. (2556). พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. ศิริวัฒนา.

สฤณี อาชวานันทกุล. (2554). ความเหลื่อมล้ำฉบับพกพา. เปนไทพับลิชชิ่ง.

สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2567). เศรษฐกิจไทยไตรมาสที่สามของปี 2567 และแนวโน้มปี 2567–2568. สืบค้นจาก https://www.nesdc.go.th/ewt_dl_link.php?nid=15873

อติวิชญ์ แสงสุวรรณ. (2558). ความเหลื่อมล้ำ. สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร.

อิทธิพล พลเหี้ยมหาญ. (2562). โรงเรียนมัธยมศึกษาขนาดเล็ก: ปัญหาใหญ่ของการศึกษาไทย. วารสารสถาบันพิมลธรรม, 6(2), 93–103.

Bourdieu, P., & Passeron, J. C. (1977). Reproduction in education, society and culture. London: Sage.

CHEEWID. (2025). ความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา: ปัญหา และแนวทางแก้ไข. สืบค้นจาก https://blog.cheewid.com/social-empowerment/educational-inequality-issues/

ISSC, IDS, & UNESCO. (2016). World social science report 2016: Challenging inequalities – Pathways to a just world. Paris: UNESCO Publishing.

Thaipublica. (2024). World Bank ประเมิน Real GDP ไทยปี 2567 ที่ 2.4% ตามหลังอาเซียน. สืบค้นจาก https://thaipublica.org/2024/10/world-bank-east-asia-and-pacific-economic-update/